Commandant – een waargebeurd verhaal over moed en mededogen

Over commandant Salvatore Todaro doen er allerlei verhalen de ronde. Hij is een magiër, een fakir, een hypnotiseur die nooit slaapt: voor de bemanningsleden van onderzeeër Cappellini blijft hun commandant, sinds een eerdere verwonding gevangen in een ijzeren korset, een enigma.

Todaro’s bemanningsleden hebben geen geheimen voor hem, van koraalvisser-monteur Stumpo, die alles weet over vrouwtjesoctopussen, tot luitenant Stiepovich, onafscheidelijk van zijn viool, en kok Giggino, die in extase raakt door nieuwe mogelijkheden met aardappels…

Door hun ogen vertellen Sandro Veronesi en Edoardo De Angelis over het leven aan boord van een onderzeeboot in de Tweede Wereldoorlog: de monotonie, het ruimtegebrek, de spanning tijdens een plotselinge aanval en de beslissing over leven of dood van vriend én vijand die Todaro moet nemen als hij een onbekend Belgisch koopvaardijschip tot zinken brengt.

Van filmscenario tot boek

Sandro Veronesi – een van de grootste Italiaanse schrijvers – en Edoardo De Angelis – filmregisseur en scenarioschrijver – werkten samen aan het scenario voor de film Comandante, die eind deze maand als openingsfilm van het Filmfestival van Venetië in première zal gaan.

Een van de hoofdrollen is voor Pierfrancesco Favino; de kapitein van het Belgische schip wordt gespeeld door Johan Heldenbergh, die je wellicht kent van de verfilming van De helaasheid der dingen.

Ze bewerkten dit waargebeurde heldenepos ook tot een boek, waarin ze de lezer een spiegel voorhouden. Welke wetten gelden als het erop aankomt: die van de oorlog, die van de zee of die van de menselijkheid?

Lees een fragment uit Commandant

‘Op de eerste dag, we zijn net vertrokken, komt de commandant de kombuis binnen en vraagt me of ik een professionele kok ben. Ja kap’tein, zeg ik. Hij vraagt of ik gereisd heb. Ja, kap’tein. Hij vraagt of ik namen van Venetiaanse schotels ken, de typische streekgerechten. Ja, kap’tein.

Noem ze eens op, zegt-ie. Lever op z’n Venetiaans, zeg ik. Wat nog meer? Vooruit, noem alle gerechten die je kunt klaarmaken. Romige klipvis, zeg ik. Zoetzure sardientjes. Bigoli met ansjovis. Gekookte spinkrab. Venetiaanse vissoep. Risi e bisi.

Ik noem de namen op en hij doet z’n ogen dicht en als de commandant z’n ogen dichtdoet lijkt het of de hele wereld uitrust. Gevulde eend, Venetiaanse lamssoep. Polenta met grijze garnaaltjes. Gefrituurde krab.

Dan doet-ie zijn ogen weer open en als hij ze openhoudt, boezemt hij ontzag in. Hij onderbreekt me en zegt dat ik de lekkere dingen die we aan boord hebben gehaald nog niet mag gebruiken: ik mag alleen pasta zonder saus en blikvoer klaarmaken. Hij zegt niet waarom, ’t is een opdracht.

Dan zegt-ie dat ik tijdens het koken alle lekkernijen moet opnoemen die ik kan klaarmaken, uit heel Italië, zoals ik net ook die uit Venetië heb opgenoemd. Of ik de specialiteiten uit heel Italië ken, vraagt-ie. Ja, kap’tein, zeg ik. En dus moet ik ze hardop opnoemen, alle gerechten die ik ken, allemaal achter elkaar. Als een rozenkrans, zei-die. Als een gebed. Weer een opdracht, maar nu snap ik goed waarom.

Groentebouillon, bouillon getrokken van kip, hen, kapoen of vlees, soepvlees, soepvlees op z’n Frans, picchiapò, met ei gebonden pens, kalfslever alla militare, gecastreerd lam in saus, zwezerik op de fles, orgaanvlees, poot in botersaus, gestoofde tong, gebakken griesmeel, gebakken rijst met kippeningewanden, ovenschotel met rijst en aardappelen en mosselen, rijsttulband, tomaten met rijst, arancini met rijst, supplì, gevulde pasta, quenelles, dat zijn gehaktballetjes van kalfsvlees en niertjes, bedacht door een Franse kok die werkte voor een man zonder tanden, gehaktbrood, gehaktbrood van klipvis, gekookte eieren uit de Cilento, gevulde eieren, gevulde koteletten, konijn in stoofvocht, gestoofde haas, gevulde parelhoen, gevulde duif, timbaaltje met duif, kipfricassee, kip in marsala, boerenkip, kip in eiersaus, uitgebeende kip, stooflappen, runderstoofpot, paciugo, varkensstoofpot, fricandeau, bloedworst, polenta met worstjes, omelet met maccheroni, spaghettiomelet, allerlei soorten omeletten, gestoofde paprika, aubergine met Parmezaanse kaas, aubergines op allerlei manieren, broodbeignets, appelbeignets, rijstbeignets, polentabeignets, spaghetti met venusschelpen, met mosselen, met heek, met ansjovis, met inktvis, pastasalade, pappardelle met haas, aardappelgnocchi, polentagnocchi, griesmeelgnocchi, zite sangiovanello, cavatelli met polei, fusilli met keizeramanieten, tirata van maccheroni met tomaat, maccheronitaart, gevulde maccheroni, maccheroni met vleessaus, op z’n Siciliaans, op z’n Bolognees, op z’n Frans, dat is met gruyèrekaas, maccheroni op allerlei manieren, risotto met kikkerbilletjes, met mosselen, met zaagschelpjes, met paddenstoelen, met doperwten, met saffraan, tagliatelle met hamsaus, pasta met bonen, pasta met kikkererwten, pasta met aardappels, pasta met aardappels en provolone…

Iedereen komt vroeg of laat langs de keuken en hoort mij deze litanie opzeggen. Iedereen weet dat ik altijd dezelfde dingen bereid: amatriciana zonder tomaat, dan heet het gricia, als het lukt, en als het niet lukt maak ik het ook wel zonder spek en dan heet het niks meer.

Pasta met knoflook en olijfolie. Vlees uit blik, want dat is er zat. Scheepsbeschuit. Iedereen weet dat dat niet lekker is en zelfs de commandant en alle officieren nemen genoegen met die smakeloze kost.

Maar omdat ik zoveel hoofdgerechten ken, gaan ze zitten luisteren terwijl ik die opnoem, hardop, zoals de commandant me heeft opgedragen. Zo krijgen ze weer trek, want met dat eeuwige spul in blik vergaat je die, uiteindelijk heeft niemand meer honger en eet je alleen maar omdat het moet.

… gekookte mosselen met peper, cacciucco, vissoep, soep op basis van harderbouillon, eier-broodsoep, koninginnensoep, Spaanse kippensoep, gevulde soep, linzensoep, soep met kikkerbilletjes, slakkensoep, kardoensoep, ingewanden in tomatensaus, broodpudding, pannenkoeken van kikkererwtenmeel, broodsoep met tomaat, groentesoep met palmkool, minestrone op allerlei manieren, Israëlische couscous, melksoep, kaassoep, bruiloftssoep, soep met cichorei en andijvie, ricottasoep, griesmeelsoep, soep met broodkruim, bagna cauda, koud kalfsvlees, koud kalfsvlees met tonijnsaus, kapoen in runderblaas, zoetzure courgettes, gevulde courgettes, tuinbonen met cichorei, bladmoes, sperziebonen met bechamelsaus, gekookte witte bonen, witte bonen in tomatensaus, kardoen uit de oven, uitjes in zoetzuur, gevulde selderie, stukjes gebakken artisjok, paddenstoelen in tomatensaus, paddenstoelen in olie, paddenstoelen op allerlei manieren, spinazie, asperges, raapsteeltjes, broccoli, savooiekool, huzarensalade, vis met broodkruim, vis in tomatensaus, kabeljauw uit Palermo, gebakken toonhaai, tong met witte wijn, rode mul met ham, met zeevruchten, van de grill, op z’n Livornees, tonijn op allerlei manieren, gemarineerde ansjovis, gefrituurde ansjovis, gevulde sardientjes, octopus-aardappelsalade, gestoofde octopus, moeraal uit Capri, aal in tomatensaus, aal op allerlei manieren, geroosterde kongeraal, gepocheerde rode zeebrasem, klipvisfilet, stokvisfilet, stokvis met citroen en olijven, vismousse, Engelse rosbief, rund uit Genua, buffel in tomatensaus uit Eboli, konijn uit Ischia, kikkerbilletjes uit Parijs, varkensvlees uit Florence, varkenslever in darm uit Toscane, gefermenteerde kool, gefrituurde polenta…

Ik stelde een vraag aan adjudant Marcon, die bevriend is met de commandant omdat ze samen een ongeluk hebben gehad. Waarom, vroeg ik, hebben we aardappels, courgettes, kaas, worst, polenta, bladerdeeg en zanddeeg op voorraad als ik het niet mag gebruiken?

Denk eens na, antwoordde de adjudant, want dingen weten is niks voor een korporaal-majoor als ik. Dus ik dacht na. Omdat we in de Atlantische Oceaan moeten varen, zei ik, waar het nog veel beroerder is dan in dit zooitje, dus bewaren we de lekkere dingen voor als we daar zijn.

De adjudant vertrok geen spier, met dat aangevreten gezicht van hem. Wat nog meer? Ik dacht nog eens na. Omdat we om in de Atlantische Oceaan te komen langs Gibraltar moeten, zei ik, en om langs Gibraltar te komen, moeten we bedenken dat alle mooie dingen in het leven daar te vinden zijn.

Mijn Anna, we zijn net verloofd: daar. Onze moeders, geld, mooie dagen: daar. En ook lekker eten, gnocchi met tomatensaus, gebakken polenta: dat wacht ons daar, zei ik. Is het daarom? De adjudant vertrok geen spier, met dat aangevreten gezicht van hem.

… gefrituurde pizza, pizza op allerlei manieren, focaccia op allerlei manieren, ciambelle, donzelle, crescentine, castagnole, baba au rum, sfogliatelle, honinggebak, oliekoekjes, scauratielli, beignets, beignets van Sint-Jozef, gefrituurde deegkransjes met honing of most, krapfen, strudel, Napolitaanse kerstkransjes, allerlei soorten koekjes, Napolitaanse paastaart, Siciliaanse cassata, cassatina uit Pozzuoli, pijnboompittentaart, zuppa inglese, schuimtaart, chiacchiere, sponscake, kweeperengelei, bitterkoekjes, marsepein, kattentongen, ciambellone, kruimeltaart uit Mantua, torta ricciolina, yoghurttaart, notentaart, rijsttaart, ricottataart, pompoentaart, casatiello en tòrtano, torta caprese, torta milanese, amandel-chocoladetaart, Mont Blanc, allerlei soorten pudding, plum cake, bavarois, zucchotto, verse vijgen uit de oven, slagroom, panna cotta, crème caramel, crème brûlée, glühwein, kersen op siroop, kersenjam, abrikozenjam, perenjam, kweeappeljam, ingemaakte gedroogde vijgen, gelei, zabaglione, warme chocolademelk, perziken op siroop, perziken op brandewijn, perziken in ghiaccio, gekookte kersen, gekookte appels, gekookte peren, geroosterde amandelen…

Ik breng de commandant elke dag vijf in brandewijn gestoofde uitjes. Vijf in getal, maar wel elke dag, voor hem alleen. Eerst weigerde hij, maar ik bleef aandringen: commandant, zei ik tegen hem, moet u horen, u bent ook een mens, en ik breng u deze uitjes om u daaraan te herinneren, want ik weet hoe lekker u ze vindt.

En nu neemt hij ze aan en geniet er heel erg van. Hij kijkt ernaar uit, zei hij zelfs, zoals je uitkijkt naar damesbezoek. Zoals wij allemaal uitkijken naar Gibraltar.’

Lees verder in

Commandant – een waargebeurd verhaal over moed en mededogen | Sandro Veronesi & Edoardo De Angelis | vertaald door Welmoet Hillen (oorspronkelijke titel: Comandante) | ISBN 9789044653281 | € 18,99 | uitgeverij Prometheus | bestel Commandant bij je lokale boekhandel of via deze link bij bol.com (ook beschikbaar als e-book)