Ciao tutti – ontdekkingsblog door Italië de beste tips voor Italië
Tot en met 22 mei 2022 bewonderde je in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden de tentoonstelling God op aarde: keizer Domitianus. De hoofdrol was weggelegd voor Domitianus, die van 81 tot 96 na Christus keizer van het Romeinse rijk was.
Hieronder lichten we de topstukken van de expositie uit, die van 13 juli 2022 tot en met 29 januari 2023 te zien is in de Musei Capitolini (de Capitolijnse Musea) in Rome, onder de naam Domiziano Imperatore. Odio e amore.
Je volgt het turbulente leven van de Flavische keizer Domitianus, zijn keizerin en zijn illustere voorgangers: zijn vader Vespasianus en zijn broer Titus.
Vespasianus was de keizer die opdracht gaf voor de bouw van het grootste amfitheater dat Rome tot dan toe had gezien; onder het bewind van zijn zonen werd het enorme bouwproject voltooid.
Domitianus werd op negenentwintigjarige leeftijd tot keizer gekroond, als opvolger van zijn broer Titus. Zijn regeringsperiode geldt als een van de gouden tijden van het imperium. Toch werd hij vermoord en na zijn dood bespot, verguisd en uiteindelijk bijna vergeten. Maar hoe was Domitianus werkelijk als keizer?
Musei Capitolini | foto: Attilio Ullise
De gouden tijd van het Romeinse rijk
De expositie toont een aantal schitterende topstukken uit de eerste eeuw na Christus, de hoogtijdagen van het Romeinse rijk. Je ziet portretten en standbeelden van Domitianus en leden van de keizerlijke familie.
Hieronder zie je Domitianus bijvoorbeeld in legeruitrusting, waarbij de geitenkop op zijn borst een verwijzing is naar Jupiter en Minerva, de favoriete goden van Domitianus.
Museo Archeologico Nazionale, Napels
foto: Servaas Neijens
Onderstaand beeld van Keizer Domitianus is teruggevonden in de Tiber:
Ny Carlsberg Glyptotek, Kopenhagen
Daarnaast zijn er fragmenten van muurschilderingen en mozaïeken uit chique villa’s en paleizen te zien, net als beelden van goden en godinnen, sieraden van goud en edelstenen, luxe glaswerk, servies en grafmonumenten van de elite.
Ook meer dagelijkse zaken zijn te bewonderen, zoals de schoenen en schrijfstiften van Domitianus’ soldaten. Projecties en (3D-)reconstructies geven een beeld van het leven in Rome, waar in die tijd spectaculaire nieuwe monumenten waren verrezen.
Van het stadion onder Piazza Navona tot het Colosseum
Met vader Vespasianus en broer Titus vormde Domitianus de Flavische dynastie. Kunst en literatuur vierden hoogtij tijdens hun regeringsperiodes, maar er vonden ook dramatische gebeurtenissen plaats, zoals de verwoesting van Jeruzalem (70 na Christus) en de uitbarsting van de Vesuvius (79 na Christus), waarbij Pompeï en Herculaneum voor altijd in de tijd bevroren bleven.
Als je nu door Rome wandelt, kom je de erfenis van Domitianus nog vaak tegen. In zijn paleis op de Palatijn bijvoorbeeld, maar ook bij de boog van Titus en in het stadion dat onder het huidige Piazza Navona verborgen ligt. Ook bekostigde hij een flink aantal restauraties van het Pantheon.
reconstructie van de Domus Flavia, Domitianus’ paleis op de Palatijn
© AKG Images 301773_Peter Connolly
reconstructie van het interieur van de Domus Flavia
© Learning Sites, Inc.
Hét bekendste monument dat we te danken hebben aan Domitianus is echter het Colosseum. De bouw van het amfitheater startte in opdracht van zijn vader Vespasianus, maar het iconische bouwwerk werd voltooid tijdens de regeerperiode van Domitianus.
Topstukken van de tentoonstelling
Deze monumenten kunnen uiteraard niet worden verhuisd, maar voor de tentoonstelling zijn er wel talloze topstukken uit internationale musea verzameld, zoals het J. Paul Getty Museum, het Metropolitan Museum of Art, het Louvre, het British Museum, de Vaticaanse Musea en de Capitolijnse Musea.
We lichten alvast een aantal topstukken uit. Allereerst de genius van Domitianus. Een genius is een beschermgeest die ieder mens in lief en leed begeleidt. De Romeinen vereerden hun genius op feest- en geboortedagen en lieten daar beelden voor maken.
Musei Capitolini, Palazzo dei Conservatori, Rome
Sovrintendenza Capitolina ai Beni Culturali, Rome
foto: Roberto Lucignani
Prachtig is ook de marmeren buste van Julia, de minnares van Domitianus, met haar typerende kapsel: een omhooggewerkte krullentooi. Misschien waren de krullen oorspronkelijk roodgekleurd, zoals minuscule verfresten suggereren, of was dit een rode onderlaag voor een vergulding.
De diep geboorde gaten veroorzaken een licht-donker effect in het marmer, wat kenmerkend is voor de Flavische beeldhouwstijl. Het beeld was versierd met gouden oorbellen en een diadeem, ingelegd met goud, zilver of edelstenen. Aan de kleine gaatjes ter weerszijde van haar hals zie je waar een ketting bevestigd was.
The J. Paul Getty Museum, Villa Collection, Malibu
Op dit camee wordt Domitia Longina gedragen door een pauw, het symbool van de godin Juno. Het afbeelden van Domitia met deze vogel impliceert dat zij de kwaliteiten van de godin zou bezitten. Het is een kostbaar juweel, afkomstig uit hofkringen.
British Museum, Londen
foto: The Trustees of the British Museum
De achterkant van deze zilveren spiegel toont een portret van keizer Domitianus, met ook de handtekening van de maker: Europos. De keizer heeft hier het kapsel dat hij vanaf het jaar 84 gedragen heeft, dat lijkt op het kapsel van de eerdere keizer Nero.
Badisches Landesmuseum, Karlsruhe
foto: Thomas Goldschmidt
Suetonius schreef in 120 na Christus de biografieën van de eerste twaalf Romeinse keizers. Zij staan allemaal afgebeeld op deze negentiende-eeuwse armbanden. Op de ene staan Julius Caesar en de Julisch-Claudische keizers: Augustus, Tiberius, Caligula en Nero.
Op de andere zijn de keizers uit het vierkeizerjaar te zien plus de Flavische keizers Vespasianus en zijn zonen Titus en Domitianus.
The Metropolitan Museum of Art, New York
Op het marmeren reliëf van de graftombe van de Haterii, een familie van aannemers die in de Flavische tijd veel in Rome heeft gebouwd, zie je links de monumentale ingang van de tempel van Isis en Serapis op het Marsveld en daarnaast een impressie van het Colosseum.
De triomfboog met de strijdwagen erop is waarschijnlijk de eerste Boog van Titus in het Circus Maximus. De boog met de godin Roma in het midden behoort tot een gebouw in de buurt van het Colosseum. Het laatste gebouw is mogelijk een tempel op de helling van de Palatijn.
Museo Gregoriano Profano ex Lateranense, Vaticaanse Musea
foto: Servaas Neijens
Praktische informatie
De expositie is tot en met 29 januari 2023 te zien in de Musei Capitolini in Rome, onder de naam Domiziano Imperatore. Odio e amore. Op de website van de Musei Capitolini vind je meer informatie.
