Vroegboekkorting bij hu openair villages & campings

Romeinse reisimpressies – schrijvers over de Eeuwige Stad

Romeinse-reisimpressies

Al bijna sinds de geboorte van de stad oefent Rome een enorme aantrekkingskracht uit op talloze mensen. In de tijd van de Romeinse republiek en het keizerrijk kwamen naast buitgemaakte slaven ook eindeloze stromen handelaren, gelukszoekers en ambitieuze jongeren naar de metropool die het oude Rome was.

In de daaropvolgende eeuwen begon zich een gestaag groeiende stroom pelgrims op te bouwen, die tot op de dag van vandaag blijven komen. In de zestiende eeuw moest Rome zich, na de plundering van 1527 (de Sacco di Roma) herstellen, maar dat weerhield de pelgrims en reizigers niet om naar de Eeuwige Stad af te reizen. Onder toeziend oog van kunstminnende pausen verrees uit de as van de puinhoop die de troepen van Karel V achterlieten weer een nieuwe, nog mooiere stad.

De Grand Tour
In de achttiende en negentiende eeuw werd de Rome-reis extra populair. Het raakte onder welgestelde burgers in Europa in zwang een studiereis langs de oorsprong van de klassieke kunst te maken, als onderdeel van de opleiding en opvoeding. De Grand Tour, noemde men deze reis. Uiteraard was het hoogtepunt van de tocht langs de bakermat van de westerse beschaving een bezoek aan de ruïnes van Rome.

Forum-Romanum-Rome

De Grand Tour was tegelijkertijd ook een soort ritueel, een afsluiting van de jonge jaren. Wanneer de mannen onderweg de laatste wilde haren verloren hadden, konden ze terug naar huis en waren ze klaar voor het volwassen leven, voor een nieuw begin.

Wat voor al die jonge, rijke, goed opgeleide mannen (vrouwen mochten vanzelfsprekend niet alleen reizen) een leerzaam bezoek moest zijn, een kroon op de klassieke Europese opleiding, werd uiteindelijk in bijna alle gevallen vooral een reiservaring vol emoties. Vol verwondering, verbazing, bewondering. Precies wat de meeste mensen tot op de dag van vandaag ervaren wanneer ze hun eerste stappen op Romeinse bodem zetten.

Als gevolg van die gevoelens overkwam veel van die mannen precies hetzelfde: Rome bracht hen aan het schrijven – ook zij die van beroep geen auteur waren. Gelukkig, want alleen daarom zijn er nu nog zoveel reisverslagen te lezen die over de eeuwen heen klimmen en je een levendig kijkje geven in het  Rome van weleer.

Forum-Romanum-Rome-2

Het mooie aan al die kleurrijke reisimpressies is dat, hoewel iedere Rome-ervaring die is opgetekend uniek is voor degene die de woorden schreef, ze tegelijkertijd vaak precies hetzelfde verwoorden.

Aan de voet van de Spaanse Trappen
Vandaag de dag is het Piazza di Spagna, het plein dat zich aan de voet van de beroemde Spaanse Trappen uitstrekt, vooral op drukke zomeravonden eerlijk gezegd een plek die je beter kunt mijden. Het krioelt er van de toeristen en verkopers van allerlei prullaria, die ervoor zorgen dat je zelden de gelegenheid hebt om te genieten van een mooi uitzicht op Bernini’s Barcaccia-fontein, op de brede trappen en de kerk waar ze naartoe leiden.

Spaanse-Trappen-Rome

Ten tijde van de Grand Tour moet het er bij de Trinità dei Monti heel anders uit hebben gezien. De trappen werden pas in de achttiende eeuw aangelegd en waren dus een relatieve noviteit in het verder oude deel van de stad.

De reizigers die vanuit heel Europa kwamen, verbleven vaak een stuk langer in de stad dan een stedentrip tegenwoordig gemiddeld duurt. Het is dan ook niet verwonderlijk dat men elkaar opzocht. Vanaf het begin van de achttiende eeuw verzamelden de ‘Grand Touristen’, vooral afkomstig uit Noord-Europa, zich in de wijk rond de Spaanse Trappen. Na een lange, ongetwijfeld niet altijd even comfortabele koetsreis vanuit Groot-Brittannië, Nederland of Frankrijk, moet het plein met de (Franse) kerk bovenaan de trappen en de fontein in het midden een lovely sight for sore eyes zijn geweest.

Op een bepaald moment waren hier zoveel Britten dat de Romeinen zelfs begonnen te spreken van het ghetto degli inglesi, het getto van de Engelsen. Ontmoetingspunt bij uitstek was het beroemde Antico Caffè Greco.

Greco-Rome

Keats & Shelley
Keats en Shelley waren de twee beroemdste en meest bewonderde dichters uit de Britse romantiek, de stroming die na de eeuw van Verlichting, waarin de rede centraal stond, een prominente plek (terug) gaf aan emotie, instinct, verbeeldingskracht en de kracht en pracht van de natuur. Het was de tijd van Goethe, Rousseau, Beethoven en Schubert.

Keats en Shelley waren bijna een personificatie van de romantische wind die door Europa waaide. Het is misschien niet meer dan logisch dat ze Groot-Brittannië uiteindelijk voorgoed inruilden voor Italië, waar ze zich meer thuis voelden.

Spaanse-Trappen-Romeinse-reisimpressies

In Rome betrokken ze een pand in de buurt van de Spaanse Trappen. Wie vandaag de dag een bezoek brengt aan het Piazza di Spagna, kan nog goed zien dat Keats en Shelley hier gewoond hebben: naast de trappen bevindt zich het zogenaamde Keats-Shelley Huis, waar je meer te weten kunt komen over het leven van de twee dichters in Rome. Maar er is nog een andere plek, ver weg van de Spaanse Trappen, aan de voet van de stadsmuur van het oude Rome, waar je een aandenken aan Keats en Shelley kunt vinden.

graf-Keats-Campo-Cestio-Testaccio-Rome

Een begraafplaats vol verhalen
Midden in de Romeinse wijk Testaccio, waar de oude Aureliaanse stadsmuren lopen, staat een witte piramide. In deze piramide ligt een voorname Romeinse politicus begraven die de naam Caius Cestius droeg en een voorliefde voor Egyptische tradities had. Aan de voet van de Piramide van Cestius vind je een bijzondere plek, een oase van eeuwige en tijdelijke rust, waar kunstenaars onder de grond liggen en kleine kunstwerkjes erboven schitteren: de begraafplaats Campo Cestio.

Voorheen werd het Campo Cestio ook wel het Cimitero Acattolico genoemd, oftewel het niet-katholieke kerkhof. Niet-katholieken die in Rome begraven wilden worden waren er genoeg, maar het was voor hen lange tijd verboden zich onder Roomse grond ter aarde te laten stellen. Toen Wilhelm von Humboldt, een Noord-Europeaan die niet katholiek was, zijn beide zoons verloor terwijl hij als Pruisisch resident aan het pauselijke hof in Rome verbleef, schonk paus Pius VII hem een stuk grond net niet buiten de stad, vlak bij de oude Piramide van Cestius, waar hij zijn niet-katholieke zoons mocht begraven.

piramide-Cestius-Rome-Testaccio

Het niet-katholieke kerkhof van Rome was geboren. Protestanten en andere gelovigen konden er voortaan een plekje reserveren, maar iedereen die hier begraven wilde worden, moest wel aan strenge, door de paus opgelegde regels voldoen.

Nog altijd is het Campo Cestio een plek waar niet-katholieke staatsburgers begraven kunnen worden. Daarnaast is het een bescheiden bedevaartsoord geworden voor bewonderaars van de Britse dichters Keats en Shelley.

In 1821 stierf Keats. Hij wilde begraven worden in Rome en had de expliciete wens geuit dat er geen naam of datum op zijn grafsteen geplaatst zou worden. Hij wilde volstaan met de inscriptie: ‘Here lies one whose name was writ in water’, met daarboven een afbeelding van een Griekse lier waarvan vier van de acht snaren gebroken zijn.

graf-Keats-Campo-Cestio-Testaccio-Rome-detail

Shelley vond in 1822 de dood op zee, toen zijn boot schipbreuk leed. Hij werd gecremeerd, waarna ook hij naar het Campo Cestio in Rome werd gebracht om zijn laatste rustplaats te vinden in de schaduw van Cestius’ piramide.

Naast de graven van Keats en Shelley vind je op het Campo Cestio, een heerlijke en prachtige oase van rust in een onbekend stukje van Rome, verschillende grafmonumenten die meer op kleine kunstwerken lijken dan op simpele grafzerken. De sculpturen zijn zo nu en dan ontroerend, de bijbehorende teksten intiem. Wandelen over de niet-katholieke begraafplaats van Rome is dan ook een bijzondere ervaring.

Campo-Cestio-Testaccio-kerkhof (4)

Goethe & Stendhal
Een van de beroemdste Romereizigers uit het verleden is de Duitse filosoof en schrijver Goethe. Hij verbleef twee keer in de Eeuwige Stad, eerst van november 1786 tot februari 1787, en daarna van juni 1787 tot april 1788. In totaal woonde hij iets langer dan een jaar in Rome.

standbeeld-Goethe-Rome-Villa-Borghesestandbeeld van Goethe in Villa Borghese, Rome

Hij schreef in zijn Italienische Reise bladzijden vol over zijn verwondering, bijvoorbeeld toen hij het Pantheon en de Sint-Pieter voor het eerst aanschouwde: ‘Het Pantheon, zo groots van binnen en van buiten, heeft me met bewondering overdonderd. De Sint-Pieter deed me realiseren dat de kunst, net als de natuur, alle afmetingsnormen teniet kan doen.’

Pantheon-Rome

De beroemdste woorden van Goethe over Rome roepen bij liefhebbers een onmiskenbaar gevoel van herkenning op: ‘Wie Rome gezien heeft, kan niet meer gelukkig, maar ook niet meer ongelukkig worden.’

De Franse schrijver Marie-Henrie Beyle, beter bekend als Stendhal (1783-1842), woonde korte tijd in Milaan, maar schreef vooral euforisch over Rome: ‘Rome is waarschijnlijk de plek waar van alle plaatsen ter wereld de meeste schoonheid is ontstaan en blijft bestaan in een tijdsspanne van twintig eeuwen. Het heeft niets, enkel een geest van grootsheid en orde van mooie dingen; maar de meest prachtige monumenten op de aarde hebben zich uitgebreid en werden hier met zoveel energie gemaakt dat de meest talrijke en onuitwisbare sporen achterbleven, meer dan waar dan ook ter wereld.’

Rome-Vaticaan

Dickens’ Pictures from Italy
Charles Dickens kennen we natuurlijk vooral als schrijver van grote romans als David Copperfield en A Christmas Carol. Zijn oeuvre is echter breder; toen hij in 1844 een ‘sabbatical’ nam om te gaan reizen, bleef hij schrijven. Net als veel van zijn tijdgenoten vertrok hij naar Zuid-Europa, waar hij onder andere Rome aandeed. Onderweg hield hij, overal waar hij kwam, trouw een dagboek bij, dat later werd gepubliceerd onder de naam Pictures from Italy.

Toen Dickens in 1846 Rome voor het eerst zag en het Colosseum bezocht, werd hij getroffen door iets dat we tegenwoordig zouden omschrijven als een ‘historische sensatie’: ‘Haar eenzaamheid, haar verschrikkelijke schoonheid, en haar volslagen verwoesting, overvallen het volgende moment de vreemdeling, als een zacht verdriet; en misschien wel nooit meer in zijn leven zal hij door een aangezicht zo ontroerd en overweldigd zijn (…).’

Colosseum-Rome-rondleiding (4)

Berlages reisdagboek
Ook in de Lage Landen kreeg het fenomeen reizen onder invloed van de Romantiek in de loop van de negentiende eeuw een nieuwe betekenis. Langzaamaan begon ook bij Nederlandse reizigers vooral de beleving van vreemde plekken centraal te staan. De Nederlandse stedenbouwkundige en architect Hendrik Petrus Berlage ondernam in 1880 zijn Romereis. Wonderbaarlijk genoeg (hij was architect, geen schrijver), hield hij van zijn reizen een uitgebreid geschreven verslag bij.

Met schijnbare moeiteloosheid onderhield hij een dagboek, waarin hij zijn belevenissen en opgedane kennis opschreef. Dat ging hem vrij gemakkelijk af, totdat hij in Rome arriveerde: ‘In het algemeen lijkt mij ene reisbeschrijving voor een schrijver niet de moeilijkste taak. Er zijn echter uitzonderingen: er blijft altijd nog een factor over, waarbij den pen van den auteur te kort schiet, er zijn dingen waar de beschrijver zich verlegen achter de oren krabt, omdat hij tevergeefs zoekt naar den vorm die zelfs maar een flauw spiegelbeeld zal geven. Dit ondervond ik toen ik mij nederzette om te beginnen met ene schildering der Eeuwige Stad.’

neptunus-fontein-Piazza-Navona-Rome (3)

Toerisme in de belle époque
In 1870 werd Rome de hoofdstad van het nieuwe Italiaanse koninkrijk. Deze nieuwe status had de nodige invloed op de stad: het aantal inwoners groeide explosief en Rome werd nog meer dan voorheen een ontmoetingsplek van de Europese elite van politici, kunstenaars en schrijvers. De gegoede burgerij maakte bovendien een flinke opmars en vulde meer en meer de straten van Rome, die rond deze tijd ook voor het eerst ‘s avonds verlicht werden met elektrische lantaarns.

Nog altijd was Antico Caffè Greco, bij de Spaanse Trappen, de intellectuele ontmoetingsplek bij uitstek. Langzaam maakte de Grand Tourist echter plaats voor een nieuw soort mondaine toerist die kenmerkend zou worden voor de belle epoque (circa 1870-1914) – het ‘gouden tijdperk’ dat voorafging aan de Eerste Wereldoorlog. Een toerist die de ruïnes en kunstwerken van Rome bewonderde, maar die ook ’s avonds over de straten flaneerde en zich het goede Italiaanse leven liet welgevallen.

Spaanse-Trappen-Rome-bloemen

Precies zo’n reiziger was de beroemde Haagse schrijver Louis Couperus. In een door Couperus geschreven Brief uit Rome, een verslag van zijn bezoek aan de stad in 1894, beschrijft hij in treffende woorden hoe Rome hem overdonderde: ‘Weet je, wat er in Rome van je gevergd wordt (…)? Ten eerste, dat je de geschiedenis – zowel wereld- als kunsthistorie – van Romulus tot Bernini op je duim kent. Dan dat je vast bent geverseerd in Romes topografieën, (…) bijvoorbeeld zóó, dat als je in St. Pieter komt, je ogenblikkelijk ook denkt aan het Circus van Nero en de Basiliek van Constantijn (…).

Om dit enigszins naar eis te kunnen doen, wordt niet alleen de historisch-topografische kennis der metropolis verlangd, maar daarenboven de psychologische kennis van jezelf; namelijk: de macht om je indruk en stemming van het ogenblik, ogenblikkelijk ook, een bliksemvlugge retrospectieven gradenboog te laten beschrijven (…). Zodra je dus voet buiten de poort van je hotel zet, geef je je vooral niet over aan een indruk van het moment (…), maar ogenblikkelijk stel je je voor – van Romulus af – hoe die straat van je hotel vroeger was, en welke ruïnes en statuen onder je voetstap begraven kunnen liggen…’

wolvin-Rome (4)

Eeuwig toerisme
Zoals Couperus en velen voor hem zich graag onderdompelden in de pracht van Rome, zo reizen vandaag de dag nog talloze liefhebbers van kunst, cultuur, geschiedenis en het Italiaanse leven naar de stad aan de Tiber. Een groot deel van de Europeanen brengt nog altijd ten minste een keer in zijn leven een bezoek aan Rome, net zoals veel van hun welgestelde voorouders deden.

De aantrekkingskracht van Rome is er altijd geweest, en zal altijd blijven, net als de verwondering, verbazing en bewondering als je door de stad wandelt…

Download de gratis Ciao tutti app voor nog meer tips

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *