Zwarte zon – Andrea Camilleri over Caravaggio

Tijdens een verblijf op Sicilië ontmoet de Italiaanse schrijver Andrea Camilleri een mysterieuze, onbekende man. Deze man laat hem een unieke verzameling notities zien, die zijn geschreven door Caravaggio. De beroemde en beruchte schilder, die leefde van 1571 tot 1610, blijkt tijdens zijn verblijf op Sicilië en Malta (1606-1609) een soort dagboek te hebben bijgehouden.

In Zwarte zon, een historische roman waarin deze teruggevonden zeventiende-eeuwse aantekeningen zijn verwerkt, staan de kwellingen en catastrofes van Caravaggio tijdens de laatste jaren van zijn leven centraal; hij is in die periode voortdurend op de vlucht.

Camilleri baseert zich in deze reconstructie op een aantal dramatische feiten en vult de lacunes – waar historici en kunsthistorici al eeuwen over speculeren – eigenhandig op. Als geen ander verstaat Camilleri de kunst in de huid van Caravaggio te kruipen en diens historische context te verbeelden.

De kracht van deze roman wordt onder meer bepaald door het feit dat de twaalf schilderijen in het boek niet dienen ter illustratie van het verhaal, maar dat het verhaal illustreert hoe de schilderijen tot stand zijn gekomen. Mede dankzij de in kleur gedrukte schilderijen een boek om keer op keer ter hand te nemen.

Camilleri zelf verwoordt het als volgt: ‘De nu volgende pagina’s bevatten wat ik heb kunnen overnemen van de originele velletjes. Dat moest in haast gebeuren, omdat me maar weinig tijd werd gegund. Ik wil vooraf niet alleen eerlijk melden dat ik mogelijk wat fouten heb gemaakt bij het overschrijven, maar ook dat ik hier en daar de stekelige en hoekige manier van schrijven van Caravaggio, in een niet al te beschaafd Italiaans, heb aangepast.

Ik ben me ervan bewust dat deze correcties ten koste gaan van de oorspronkelijke notities, maar ik ben er evenzeer van overtuigd dat de tekst er een stuk begrijpelijker door is geworden.

Verder voel ik me verplicht te vertellen dat die velletjes naar mijn mening niet echt een dagboek moesten vormen, ik geloof namelijk niet dat Caravaggio er de man naar was om zijn dagen tot in detail vast te leggen. Het ging eerder om losse en ongeordende notities, krabbels die hij, samengeraapt in een soort notitieboekje, wellicht als een memorandum aan iemand had willen overhandigen bij zijn terugkeer, als vrij man, in Rome, de stad waarnaar hij zozeer verlangde.’

Zwarte zon bevat verbijsterend leuke feitjes en weetjes over het leven van Caravaggio en over een aantal details van zijn schilderijen. Zo is zijn schrijvende Sint Hiëronymus geschilderd naar het voorbeeld van grootmeester Alof de Wignacourt. Caravaggio tekende hierover op: ‘Toen grootmeester Alof de Wignacourt de schrijvende Sint Hiëronymus zag aan wie hij zo welwillend zijn gezicht had geleend, bleef hij tamelijk lang stil en in gedachten verzonken.

Zo lang dat ik me net ongerust begon te maken toen hij mij aankeek en vroeg waarom alles om hem heen en ook op de achtergrond ofwel volledig onwaarneembaar in dichte duisternis was gehuld ofwel maar een beetje te zien was vanwege een teveel aan schaduw. Ik antwoordde hem dat hij het enige was geweest dat in mijn gezichtsveld had geschitterd en dat ik buiten hem niets anders had kunnen waarnemen dan het zwart van de nacht.’

Zo onthult Camilleri ook het geheim van het niet helemaal juist doorgevoerde perspectief op het doek De Emmaüsgangers en vertelt hij over de bijzondere handtekening van Caravaggio op het schilderij De onthoofding van Johannes de Doper. Ik zal hier nog niet verklappen wat Camilleri precies heeft ontdekt in Caravaggio’s aantekeningen, anders vergal ik voor jullie het lees- en kijkplezier dat Zwarte zon gegarandeerd oplevert.

Zwarte zon | Andrea Camilleri | vertaald door Maaike Dicke | ISBN 9789054292968 | € 20,- | uitgeverij Conserve | Zwarte zon is alleen nog tweedehands verkrijgbaar en te leen in de bibliotheek