Theodoor Rombouts – virtuoos van het Vlaamse caravaggisme

25 januari 2023 Italië dichtbij Laat een reactie achter

Geïnspireerd door Caravaggio, dé Italiaanse meester van het chiaroscuro (het contrast tussen licht en donker), schilderde de Vlaamse kunstenaar Theodoor Rombouts (1597-1637) een aantal prachtige werken.

De luitspeler | Theodoor Rombouts | ca. 1625
The John G. Johnson Collection | Philadelphia Museum of Art

In de schaduw van Rubens

Rombouts was een tijdgenoot van de wereldberoemde Peter Paul Rubens, waardoor zijn naam vrij snel naar de achtergrond verdween.

Het spel van licht en donker en het gebruik van alledaagse mensen voor zijn personages zijn – net als bij Caravaggio – typerend voor de stijl van Rombouts. Tot 23 april 2023 kun je dit tijdens de expositie Theodoor Rombouts – virtuoos van het Vlaamse caravaggisme in het Museum voor Schone Kunsten (MSK) in Gent met eigen ogen zien.

Het is de allereerste solotentoonstelling die aan Rombouts’ werk is gewijd. Simone bezocht de expositie en dook naar aanleiding daarvan in het leven van Theodoor Rombouts en met name in zijn Italiaanse inspiratie.

Kaartspelend gezelschap met luitspeler | Theodoor Rombouts | ca. 1634-1637
Muzeum Narodowe, Warschau

Theodoor Rombouts en Italië

Na zijn eerste kennismaking met schilderen in het Antwerpse atelier van Abraham Janssen, vertrekt Rombouts in 1616 uit zijn geboortestad. In 1620 wordt de schilder geregistreerd bij een volkstelling in Rome.

Hij heeft zich aangesloten bij de parochie Sant’Andrea delle Fratte en woonde in dezelfde wijk als een aantal andere schilders uit de Nederlanden en Frankrijk. In Rome raakt Rombouts geïnspireerd door Caravaggio, die op dat moment zelf niet meer in Rome verblijft. Caravaggio moest namelijk in 1606 uit Rome vluchten, nadat hij een man had gedood.

Van Bartolomeo Manfredi, een van de belangrijkste navolgers van Caravaggio, leert Rombouts het chiaroscuro en verschillende populaire taferelen. Kaartspelers, taverne-schouwspelen en muzikanten zijn de favoriete onderwerpen van Rombouts.

Triktrakspelers | Theodoor Rombouts | 1634
North Carolina Museum of Art, Raleigh

Daarnaast schildert Rombouts één altaarstuk in Italië, voor de herinrichting van de Santi Simone e Giuda in Florence, met de heilige Franciscus in extase die door engelen wordt gedragen (1623).

Rombouts verblijft een aantal jaren in Florence. Er wordt gezegd dat hij ook voor Cosimo II de’ Medici werkte.

Terugkeer naar Antwerpen

In 1624 keert hij terug naar Antwerpen, omdat zijn vader ernstig ziek is. Eenmaal weer aan het werk in zijn geboortestad, vermengt hij de zuidelijke en noordelijke schilderstijlen tot één unieke stijl.

De voorstellingen van zijn schilderijen zijn vaak moraliserend en personen zijn van dichtbij of half afgesneden in beeld gebracht. Ook dit is typerend voor het caravaggisme. In één werk zie je heel duidelijk wat de inspiratie uit het caravaggisme heeft gebracht voor de Vlaamse schilderkunst; bij het doek Bij de tandentrekker.

Bij de tandentrekker | Atelier Theodoor Rombouts | 1628
Museum voor Schone Kunsten Gent | foto: Cedric Verhelst

Dit werk is tijdens de expositie in Gent in drievoud te zien in de zaal ‘Atelier en samenwerking’. De originele Il Cavadenti (1608-10) van Caravaggio – afkomstig uit de Galleria degli Uffizi in Florence, het exemplaar dat Rombouts in 1625 schilderde en het werk van een van zijn leerlingen uit 1628.

Il Cavadenti | Caravaggio | ca. 1608-1610
Galleria degli Uffizi, Palazzo Pitti, Florence

Deze samenvoeging van werken laat perfect zien waar Rombouts zijn inspiratie vandaan haalde en hoe hij zijn schilderstijl doorgaf. De kleurrijke, realistische en tot in detail geschilderde werken van Theodoor Rombouts krijgen in deze expositie eindelijk de aandacht die ze verdienen.

Schenker (Allegorie van de Matigheid) | Theodoor Rombouts | ca. 1627-1632
MUba Eugène-Leroy, Tourcoing

Bewonder een twintigtal werken van Rombouts

Het imposante Museum voor Schone Kunsten, dat net buiten het centrum van Gent ligt, heeft zelf drie werken van Rombouts in de collectie. Tijdens de expositie bewonder je er in totaal ongeveer twintig werken van zijn hand, met levendige gezelschappen die aan het kaarten zijn, muzikanten en alledaagse taferelen.

Daarnaast is er een aantal schilderijen van tijdgenoten te zien, waaronder een werk van Peter Paul Rubens en een origineel doek van niemand minder dan Caravaggio zelf.

De expositie is ingedeeld in verschillende thema’s: religieuze taferelen, lichaam en geest, spel, atelier en samenwerking, muziek, de zintuigen en vrolijke gezelschappen. In vrijwel al Rombouts werk is het chiaroscuro, het letterlijk uitlichten van specifieke taferelen of personen in contrast met een donkerder achtergrond, heel mooi terug te zien.

Religieuze taferelen

Aan het begin van de expositie hangt Rombouts Sint-Sebastiaan (1622-24). Hij heeft de heilige Sebastiaan in al zijn naaktheid in het licht gezet, tegen een donkere achtergrond. Een typisch voorbeeld van het caravaggisme.

Sint-Sebastiaan | Theodoor Rombouts | ca. 1622-1624
Metropolitan Cathedral Museum Malta, Mdina

Religieuze taferelen uitbeelden past daar goed bij, ook al gaf Rombouts er zijn eigen draai aan. Iedere navolger van Caravaggio integreert zijn stijl namelijk op geheel eigen wijze in zijn werk.

Caravaggio’s opvolger, Bartolomeo Manfredi (1582-1622) gebruikte bijvoorbeeld meer aardetinten in zijn werk en Rombouts had een sterke voorkeur voor blauw, rood, paars en okergeel als kleurenpalet. In zijn Allegorie van de vijf zintuigen (1632) zie je dat goed terug.

Allegorie van de vijf zintuigen | Theodoor Rombouts | 1632
Museum voor Schone Kunsten Gent | foto: Cedric Verhelst

Inspiratie uit Italië

‘Rombouts laat in zijn werk strakke composities zien. Wat zich op de voorgrond afspeelt, is veel belangrijker dan de achtergrond. Dat is typerend voor deze stijl. Door specifieke personen uit te lichten, trekt hij de aandacht juist daarnaar toe,’ vertelt curator Frederica van Dam.

‘In de expositie is te zien dat Rombouts chiaroscuro gebruikt in zijn werken, nadat hij in Italië is geweest. Als hij terugkeert naar Vlaanderen, neemt hij de op dat moment geldende normen in Antwerpen weer deels over. Eerst schilderde hij veel religieuze figuren en levendige gezelschappen en later werden het meer volksere figuren.’

Kaartspelend gezelschap | Theodoor Rombouts | ca. 1627-1632
Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen