Vroegboekkorting bij hu openair villages & campings

Nog meer torens in Rome

Na de inmiddels weer verdwenen torentjes van het Pantheon die ik gisteren beschreef, moest ik denken aan de aankondiging voor een boek over de klokkentorens van Rome die ik ooit voorbij had zien komen. Nieuwsgierig of dit boek inmiddels verkrijgbaar was, mailde ik de auteur en fotograaf, Dolf Middelhoff.

Wat bleek: het boek is zo goed als klaar, maar voor het mooi gedrukt en gebonden in de boekhandel kan verschijnen, moeten er eerst meer mensen gevonden worden die het boek willen gaan kopen. Aangezien ik zelf zo enthousiast was over het onderwerp – een origineel idee om Rome te verkennen aan de hand van klokkentorens – en over de prachtige foto’s, vroeg ik Dolf Middelhoff of ik op Ciao tutti een voorproefje mocht geven.

Dat mocht – dus samen met Dolf neem ik jullie vandaag mee op sleeptouw naar de campanili van Rome. Dolf Middelhoff: ‘Toen ik in 2008 op een avond vroeg in februari in Rome aankwam, ging een lang gekoesterde wens in vervulling: het fotograferen van de vierenveertig romaanse campaniles, Romes romaanse klokkentorens, die nog steeds voor een deel de skyline van de Eeuwige Stad bepalen.

Rome is waarschijnlijk de enige stad in de wereld waar romaanse campaniles gebouwd zijn naast kerken die er doorgaans al lang stonden, en waar nu de campaniles bijna het enige zijn dat er van het romaanse bouwen nog over is. Omdat Rome tussen het einde van de 9e eeuw en het eerste decennium van de 12e eeuw meerdere malen is geplunderd, ontstonden in de romaanse periode voornamelijk voorportalen aan die veel oudere kerken en in de interieurs ervan prachtige, in cosmatenwerk uitgevoerde tombes, tronen, kansels en paaskaarsen.

En de campaniles. Over die laatste groep gaat dit boek. Ze moeten in een relatief korte periode – men denkt een jaar of 50 – tot stand zijn gekomen en vertonen een sterke stijlovereenkomst. Lombardije – dat in de middeleeuwen bij het Karolingische en het erop volgende Ottoonse Rijk hoorde – speelt bij het ontstaan van de romaanse stijl een sleutelrol. Voorlopers waren er uiteraard in de Romeinse bouw, de Karolingische en Ottoonse architectuur uit noordelijk Europa, de Visigotische kerken in Spanje en er waren ook belangrijke invloeden uit Byzantium.

In een verbazingwekkend korte periode verovert het Romaans grote delen van Europa, met de grootste dichtheid in het noorden van Spanje, het midden en zuiden van Frankrijk, het Rijn- en Maasland en de noordelijke helft van Italië, maar zelfs tot voorbij Trondheim in Noorwegen. Omdat de eenheid in Europa na het uiteenvallen van het Karolingische Rijk verdwijnt, ontstaan veel regionale stijlen. De Lombardische stijl zal door toedoen van de door Europa rondreizende Lombardische metselaars grote invloed hebben op wat in Europa wordt gebouwd.

De romaanse bouwstijl trekt relatief laat de Apennijnen over en Italië blijft vervolgens de romaanse bouwkunst nog tot in de 13e eeuw trouw, terwijl abt Suger in 1148-1149 melding maakt van de bouw van de abdijkerk in Saint-Denis, waarin de grondbeginselen van de Gotiek al worden toegepast. Rome kent nauwelijks romaanse kerken. Of ze zijn ouder dan uit de 11e en 12e eeuw – de romaanse bloeiperiode – en zijn later, deels, ‘verromaanst’ óf ze zijn jonger, met naast enkele gebouwen uit de renaissance vooral kerken in barokstijl uit de tijd van de contrareformatie. De enkele kerken die wél stammen uit de 11e en 12e eeuw zijn door de eeuwen heen zodanig verbouwd dat van de romaanse kenmerken nauwelijks iets terug te vinden is. Maar van de romaanse campaniles zijn ze al die eeuwen afgebleven, zij het dat ze soms zijn ingebouwd in hun omgeving en daardoor soms heel goed verstopt zijn geraakt.’

Een van die verstopte campaniles is die van de Santa Maria della Luce:

‘Van de campanile van Santa Maria della Luce is vanaf de straat alleen een hoekje van het dak te zien. We zullen echt hogerop moeten. Maar de eerste bellen die we indrukken bij het enige pand dat een behoorlijk zicht lijkt te bieden, leveren niets op. ‘Aan mij hebt u niets, u moet hoger zijn om die toren te zien.’

De derde is raak. Een vriendelijke meisjesstem zegt ons direct, in het Engels, dat we boven kunnen komen; het lijkt wel of ze met de eerdere gesprekjes heeft meegeluisterd en al weet wat de bedoeling is. In ieder geval werkt ze graag mee en brengt ons naar een van die jaloersmakende Romeinse dakterrassen met drogend wasgoed en uitzicht over heel de stad en verre omstreken.

‘Daar is uw toren. En daar verderop heb je ook nog de San Bartolomeo all’Isola, op het Tibereiland en ook vlakbij, dáár ergens, staat het kleine torentje van San Benedetto in Piscinula, maar dat kun je hiervandaan net niet zien.’ Van de Santa Maria steekt alleen de bovenste verdieping nog boven de omringende gebouwen uit. Op twintig meter afstand.

Het metselwerk is wat brokkelig, er zijn nog een paar majolica ornamentjes en binnen de zuilen is een balustrade gemaakt; hij doet kennelijk inmiddels ook dienst als terras. Op een hoek zit een bevestigingspunt voor elektriciteitsdraden.’

Als je op je tenen gaat staan, kun je dit stukje
van de campanile vanuit een zijstraatje zien.

Campanili romanici di Roma is een gids over Rome met een wat andere invalshoek dan de meeste. De romaanse campaniles – klokkentorens – van Rome hebben eeuwenlang de skyline bepaald van de Eeuwige Stad. Nu zijn dat vooral de koepels van de vele gebouwen uit de renaissance en barok. Toch hebben enkele van die romaanse campaniles hun opvallende en vrije positie weten te behouden.

Van de vele tientallen die er ooit moeten zijn geweest, zijn er nu nog maar 44 over. Markant in beeld, enigszins ingebouwd door de omgeving of geheel aan het zicht onttrokken. Van enkele zijn niet meer dan rudimenten over. Omdat Rome bouwkundig een ‘conservatieve’ stad is die de Klassieken altijd is trouw gebleven, zijn ook de romaanse campaniles stevig verankerd in de klassieke architectuur. Deze gids laat ze alle 44 zien; in hun omgeving, in detail, in hun volle glorie.

Daarnaast bevat de gids 5 prachtige wandelingen langs plekken die meer dan bekend zijn, maar ook naar de meest onverwachte uithoeken van deze heerlijke stad. Alleen wordt de wandelaar op andere details gewezen dan gebruikelijk, waarmee dit boek een waardevolle aanvulling is op die vele andere gidsen over Rome.

Download de gratis Ciao tutti app voor nog meer tips

2 reacties

  1. Ciao Saskia,

    Dit smaakt inderdaad naar meer en ik hoop dat dit prachtig boek binnenkort in de boekhandel terecht komt.
    Trouwens, proficiat met Uw interessante blog. Het enige nadeel ervan is dat wij overstelpt worden met te veel informatie. Ik hoop dat je nog lang deze blog mag verderzetten.

  2. kan ik me al inschrijven voor een exemplaar????

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *