Ciao tutti – ontdekkingsblog door Italië de beste tips voor Italië
In de San Pietro in Vincoli in Rome (die in het Nederlands ook wel eens Sint Petrus’ Banden of Sint-Pieter in ketens genoemd wordt) staat een wereldberoemd beeld van Michelangelo: zijn enorme Mozes.
Michelangelo’s Mozes maakt deel uit van het grafmonument voor paus Julius II, die Michelangelo in 1505 naar Rome liet komen om alvast zijn pauselijk grafmonument te ontwerpen. Julius II stelde zich hierbij bepaald niet bescheiden op; het monument moest versierd worden met maar liefst veertig beelden.
Michelangelo ging aan de slag en toog naar Carrara, waar hij in de marmergroeven het mooiste marmer uitzocht. Na acht maanden had hij de benodigde hoeveelheid marmer verzameld en begon hij aan de eerste beelden van het grafmonument. Julius II had echter al weer iets anders bedacht: er moest een nieuwe Sint-Pieter komen. Een nieuwe kerk zou immers veel meer indruk maken dan een mooi grafmonument en bovendien veel langer meegaan. Enige hoogmoed was Julius II niet vreemd…
Michelangelo had al snel genoeg van de grillen van Julius II en besloot zijn heil elders te zoeken. Het beeld dat hij reeds had voltooid, een enorme Mozes, liet hij in Rome achter. Waar het al die tijd heeft gestaan, weet niemand, maar feit is dat het pas in 1544 in de San Pietro in Vincoli werd geplaatst. Julius II was toen al meer dan dertig jaar dood, en het is dan ook maar de vraag of het beeld nu alsnog zijn graf siert of dat het door Mozes bewaakte monument iets of iemand anders herbergt.
Over Michelangelo’s Mozes doen verschillende wonderlijke verhalen de ronde. Zo zou Michelangelo, toen hij het beeld in 1516 had voltooid, zo euforisch zijn geweest met het realistische eindresultaat, dat hij zou hebben uitgeroepen: ‘Waarom praat je niet?!’ Toen Mozes stoïcijns voor zich uit bleef kijken, zou de beeldhouwer hem met een beitel op zijn knie hebben geslagen.
Wie goed kijkt, ziet op Mozes’ knie inderdaad een vrij diepe kras – maar of die daadwerkelijk door Michelangelo’s beitel is gemaakt, zullen we nooit weten.
Ook het hoofd van Mozes verbergt een aantal verrassingen. Zo kun je, als je het beeld vanaf de linkerzijde bekijkt, in de baard van Mozes, op ongeveer tien centimeter van zijn neus en net onder zijn mond, een klein zelfportret van Michelangelo ontdekken.
Vasari zei overigens ooit over deze baard, dat hij ‘eerder geschilderd dan gebeeldhouwd leek’, zo perfect en levensecht had Michelangelo de baard van Mozes weten weer te geven.
Het meest wonderlijke van Michelangelo’s Mozes is echter dat hij hoorntjes draagt. Dit is geen eigen interpretatie van Michelangelo, maar het resultaat van een vertaalfout. Toen Aquila Ponticus de Thora voor het eerst in het Grieks vertaalde, las hij het woord ‘karan’, dat lichtstraal betekent, als ‘keren’, hoorn. Toen Hiëronymus de Griekse tekst naar het Latijn omzette, zag hij deze fout over het hoofd.
Het ontstane misverstand werd bovendien nog versterkt door de manier van optekenen in oude manuscripten. Vanwege de indeling in kolommen werd tekst vaak ingekort. Letters werden weggelaten, hetgeen werd aangegeven met een streepje boven de overgebleven letters. Het feit dat ‘coronatus’ (gekroond) werd begrepen als ‘cornutus’ (met hoorntjes) verklaart waarom de fout nooit ontdekt is en Mozes regelmatig met hoorntjes werd afgebeeld, in plaats van met een stralenkrans.
De opdracht van paus Julius II was voor Michelangelo een enorme deceptie, maar hij zou vast opgetogen zijn geweest over het feit dat zijn Mozes nog elke dag veel bezoekers trekt. Maar laat hem het misverstand over de hoorntjes maar niet horen…
