Ciao tutti – ontdekkingsblog door Italië de beste tips voor Italië
Antonio Vivaldi (1678-1741) werd geboren in Venetië. De priester in opleiding leerde van zijn vader hoe hij de viool moest bespelen. Als componist en violist doceerde hij op zijn beurt bijna veertig jaar lang Venetiaanse weesmeisjes hoe ze muziekinstrumenten moesten bespelen en uitvoeringen moesten geven.
In Venetië herinneren veel kerken, gebouwen en straten nog aan ‘de rode priester’, wiens muzikale ziel nog altijd sterk aanwezig is in de stad. Mariska neemt ons mee naar een paar plekken waar de virtuositeit van Vivaldi nog altijd tastbaar is.
Doop en duiveluitdrijving in Castello
Mariska: ‘De kleine Antonio werd gedoopt in de kerk San Giovanni in Bragora, in de wijk Castello. Op de gevel hangt, links van de toegangsdeur, een plaquette die de doop memoreert.
In de kerk vind je in de eerste zijkapel links het doopvont waarin hij gedoopt zou zijn, een paar dagen na zijn geboorte op 4 maart 1678. Een kleurrijk boeket met het bekende portret van de grote meester zelf ertussen gestoken, siert de grond van de kapel.
Naast het doopvont wordt een kopie getoond van de akte uit het doopregister van de kerk; de originele versie ligt veilig opgeborgen in de schatkamer.
In deze kerk vond ook een opmerkelijke episode uit het leven van Vivaldi plaats. Op 6 mei 1678, toen hij net twee maanden oud was, vond hier namelijk de duiveluitdrijving van de jonge Vivaldi plaats. Het was parochiepriester Giacomo Fornacieri die dit bijzondere ritueel uitvoerde. Ook ontving de kleine Antonio hier de heilige oliën van de ziekenzalving.
Vivaldi werd beter, maar in Venetië bleef tot aan zijn dood het lasterpraatje rondgaan dat zijn ouders veel te lang hadden gewacht met de duiveluitdrijving. Volgens zijn stadgenoten bleef Vivaldi altijd een dubbele persoonlijkheid houden. Het duivelse aspect van zijn karakter zou hem hebben afgeleid van het schrijven van de meest ultieme muziekcompositie ooit…
Venetiaanse vioolbouw door de eeuwen heen
Als je geïnteresseerd bent in violen en hoe deze in de tijd van Vivaldi werden gemaakt, dan moet je zeker even een kijkje nemen in de San Maurizio (op het Campo San Maurizio, vlak bij Teatro La Fenice). De kleine, permanente tentoonstelling in het Museo della Musica is gratis en doorlopend te bezoeken, dagelijks tussen 9.30 en 19.00 uur.
Je bewondert er niet alleen violen uit maar liefst drie eeuwen, maar ook fluiten, cello’s, lieren, mandolines en harpen. Op de achtergrond klinken muziekstukken van Vivaldi, die een extra dimensie aan je bezoek geven.
Santa Maria della Pietà – de kerk van Vivaldi
Op de Riva degli Schiavoni staat de kerk Santa Maria della Pietà, die ook wel de Santa Maria della Visitazione wordt genoemd. In de Venetiaanse volksmond is de kerk echter beter bekend als de kerk van Vivaldi.
Vivaldi kwam uit een moeilijk gezin: twee van zijn broers waren straatrovers. Maar de jonge Antonio kreeg een opleiding tot priester. Het zat Vivaldi op veel fronten niet mee. Zo had hij veel last van astma, wat hem belette om blaasinstrumenten te bespelen. Maar met de viool kon de jonge muzikant goed overweg, een vaardigheid die hij van zijn vader, kapper én violist, had geleerd.
Elke gids in Venetië zal je vertellen dat Vivaldi vanwege zijn rode haar vaak il prete rosso (‘de rode priester’) werd genoemd, maar dat is waarschijnlijk niet correct. Vivaldi werkte namelijk voor de Santa Maria della Pietà en de priesters van deze organisatie gingen altijd gekleed in het rood. Vandaar dus de bijnaam; we weten namelijk niet echt zeker of Vivaldi rood haar had.
Een toegewijde priester is Vivaldi in ieder geval nooit geweest. Tijdens het opdragen van een mis raakte hij regelmatig afgeleid. In plaats van verder te gaan met de mis, liep hij naar de sacristie om een melodie te noteren die in zijn hoofd opkwam.
De rondleiders en de beheerders van de Santa Maria della Pietà vertellen nog een halve waarheid. Ze doen je graag geloven dat dit de kerk van Vivaldi was. Maar dat is helaas niet helemaal waar.
Vivaldi zelf heeft namelijk nooit een uitvoering in de Santa Maria della Pietà gegeven. De kerk werd pas in 1761 voltooid, ruim twee decennia na zijn dood. Bijzonder is een bezoek aan de kerk wel, mede dankzij dit prachtige fresco van Tiepolo.
Vivaldi als viooldocent
In 1703 kwam Vivaldi in dienst van het weeshuis dat bij de Santa Maria della Pietà hoorde, het Ospedale della Pietà. Hij werd niet als priester aangenomen, maar als vioolleraar. Vivaldi zou er bijna veertig jaar werken als viool- en muziekleraar, koorleider en vanaf 1716 ook als orkestleider.
Het was hard werken geblazen: iedere feestdag moest Vivaldi op de proppen komen met een nieuw muziekstuk en – nog bijzonderder – hij moest de leerlingen ook een instrument leren bespelen en met hen de nieuwe cantates, oratoria en sonati oefenen. Vivaldi gaf met zijn leerlingen ook nog eens twee concerten per maand.
Vivaldi schreef een groot gedeelte van zijn oeuvre tijdens zijn jaren bij de Pietà. De eerste uitvoerders van zijn muziekstukken waren jonge weesmeisjes en -vrouwen, die tijdens publieke optredens meestal achter een smeedijzeren hek of een gordijn moesten plaatsnemen.
Zij mochten tijdens de optredens namelijk niet gezien worden. Het ging om de muziek en de jonge vrouwen mochten de luisteraars niet afleiden. Francesco Guardi maakte in 1782 een prachtig schilderij van zo’n concert, dat nu in de Alte Pinakothek in München hangt.
Een vondelingentrommel en hartverscheurende brieven
In de Calle della Pietà, rechts van de kerk, zie je aan de rechterzijde een halfronde deur. Dit is nog een restant van de vondelingentrommel, een scafetta. Moeders konden in deze trommel hun pasgeboren baby achterlaten. Door aan de bel te trekken werden de nonnen gewaarschuwd, die de trommen naar binnen draaiden. Het kindje verruilde zijn moeder zo voor een nieuw bestaan.
De deur maakt nu deel uit van Hotel Metropole, dat zich precies op de plek bevindt waar vroeger het Ospedale della Pietà zat. In de nis waar vroeger de baby’s van onder andere courtisanes werden opgevangen, staan nu drankjes en lekkernijen opgesteld.
Aan de Calle della Pietà ligt ook het Istituto Provinciale per L’infanzia Santa Maria della Pietà, met op de eerste verdieping een klein museum dat gewijd is aan het weeshuis door de eeuwen heen. Er is natuurlijk een hoofdrol weggelegd voor de geliefde ‘rode priester’.
Indrukwekkend zijn de libri della scaffetta, waarin elk weeskind dat bij de Pietà werd onder gebracht werd opgetekend. De weeskinderen werden overigens ook gebrandmerkt met een P, om onder andere diefstal door voedsters tegen te gaan. Pas in de negentiende eeuw stopte de Pietà met brandmerken.
De ouders die van plan waren om hun kind later weer op te halen, lieten een half prentje achter in de kleding van de baby. Met de andere helft toonden zij later aan dat het om hun kind ging en werden zij weer herenigd. In het museum vind je vitrines vol met hartverscheurende brieven van de wezen die de Pietà smeekten om de identiteit van hun ouders te onthullen.
Vivaldi’s ultieme compositie
In 1740 verliet Vivaldi Venetië. Hij ging op pad om in dienst te treden van keizer Karel VI in Wenen, die echter stierf voordat Vivaldi was aangekomen. Berooid en teleurgesteld stierf Vivaldi op 28 juli 1741 in Wenen.
Hij werd begraven in een armengraf, waar geen spoor van is teruggevonden. In de San Giovanni in Bragora herinnert slechts deze inscriptie aan zijn dood…
Tijdens zijn leven lukte het Vivaldi niet om het beste muziekstuk aller tijden te componeren. Er wordt in Venetië echter al eeuwen beweerd dat, wanneer het avond is en de wind met de golven in de lagune speelt, er flarden te horen zijn van een ultiem muziekstuk.
Deze heldere en harmonische melodieën zouden gecomponeerd worden door de maestro zelf, die op het water zijn bij leven nooit geschreven gedroomde muziekstuk te horen brengt.’
