Een handleiding voor de Palio in Siena

Siena maakt zich op voor de Palio. Al wekenlang gonst het in de kleine Toscaanse stad van de bedrijvigheid in de contrade. Vanavond weten we welke contrada de Palio di Provenzano op zijn naam mag schrijven. Deze contrada mag zich de trotse eigenaar noemen van de palio of cencio (‘vaandel’), die dit jaar is ontworpen door Ali Hassoun, een Libanese kunstenaar die al jarenlang in Italië woont. De afbeelding op de palio verwijst naar de Slag bij Montaperti, waarbij de Sienezen de Florentijnen wisten te verslaan en die precies 750 jaar geleden plaatsvond.

Zoals ik gisteren al schreef, telt Siena zeventien wijken. Slechts tien daarvan mogen deelnemen aan de Palio. Deze tien contrade heeft Hassoun aan de onderzijde van de palio afgebeeld. Wie goed kijkt, ziet dat vanavond de contrade Aquila, Bruco, Drago, Giraffa, Istrice, Leocorno, Nicchio, Onda, Selva en Torre op het Piazza del Campo aantreden. Een unieke Palio, want in al die eeuwen dat de paardenrace wordt gereden heeft deze combinatie zich nog niet eerder voorgedaan.

De Sienese Palio is al sinds de dertiende eeuw een jaarlijks terugkerende gebeurtenis. Naar verluidt organiseerde de Contrada dell’Aquila op 15 augustus 1581 de eerste Palio, waaraan nog alle stadswijken mochten deelnemen. De race werd in eerste instantie door de hele stad gereden; pas in 1597 werd het parcours beperkt tot rondjes om het Piazza del Campo.

In 1719 werd de Palio gewonnen door Pantera, met een paard dat toebehoorde aan een waard, een zekere Paci. Direct nadat zijn paard als eerste over de finish was gerend, holde Paci het uitzinnig van vreugde tegemoet, gevolgd door een hele horde net zo uitzinnige contradaioli. De andere paarden liepen echter nog in volle vaart over het plein, en je raadt de afschuwelijke afloop misschien al: Paci werd door een paard tegen de grond gesmeten en overleed ter plekke. De overwinning werd een zwarte pagina in de geschiedenis van Siena, en Pantera stelde al snel na het gebeurde voor om voortaan slechts tien contrade deel te laten nemen aan de Palio, om het aantal paarden dat tegelijk over de Piazza del Campo galoppeert te beperken.

Zo geschiedde, en sindsdien biedt de Palio per keer plaats aan tien deelnemers. Zeven contrade zijn verzekerd van deelname, omdat zij werden uitgesloten van de vorige editie. De drie overige worden door middel van loting geplaatst. Hierbij geldt wel dat de plaatsing per Palio bekeken wordt: wanneer een contrada vandaag niet mag deelnemen aan de Palio, dan krijgt hij vanzelfsprekend een startplaats voor de volgende Palio di Provenzano, in juli 2011 dus. De Palio d’Assunta, die in augustus wordt gereden, heeft zijn eigen startcyclus. Het kan dus best zo zijn dat een contrada zowel in juli als in augustus niet mag deelnemen – of juist twee keer mag aantreden.

Ook nog wel leuk om te melden is dat de Palio in eerste instantie weliswaar een paardenrace was, maar dat het evenement in de zestiende eeuw eigenlijk niet meer was dan een stierengevecht. Toen het stierenvechten in 1590 bij wet verboden werd, werd wel het race-element in ere hersteld, maar het duurde nog tot 1650 voordat de Palio weer een echte paardenrace was, zoals oorspronkelijk ook de bedoeling was. Tot die tijd reed men op ezels en ossen, hetgeen natuurlijk lang niet zo spectaculair was.

Een van de meest fascinerende elementen van de Palio is namelijk de enorme snelheid waarmee de paarden over het Piazza del Campo racen. De race bestaat uit slechts drie ronden over het Piazza del Campo, waardoor de strijd vaak in enkele minuten wordt beslecht. Het record staat momenteel op 1 minuut en 13 seconden.

De voorbereidingen duren veel en veel langer. Zo’n honderd dagen voorafgaand aan de Palio kiezen de contradaioli hun leider (capitano). Vervolgens moeten de bewoners van de contrada diep in de buidel tasten, aangezien de contrada de ruiter, door de Sienezen fantino genoemd, zal moeten betalen. De fantino komt overigens niet uit de wijk zelf. Het is iemand van buitenaf en wordt door de wijk beschouwd als een professional die verder niets van doen heeft met de eventuele feestvreugde. Uiteraard schuift hij aan bij de vele etentjes, maar daar blijft het dan ook bij. Een beginnende fantino verdient zo’n € 60.000 per Palio, terwijl een ervaren fantino (die reeds enkele overwinningen op zijn naam heeft staan) wel € 200.000 of meer kan verdienen. Een mooie bijverdienste voor deze veelal boerenjongens, die overigens opvallend vaak afkomstig zijn van Sardinië. De paarden worden in tegenstelling tot de ruiters niet ingehuurd. Ze worden door middel van een loting toegewezen aan de verschillende contrade. Geluk is dus een grote factor als het om winnen gaat!

Op het moment van loten is de spanning dan ook om te snijden. Heel Siena is naar het Piazza del Campo getrokken om te horen welk paard aan welke wijk wordt toegewezen. Het is natuurlijk niet alleen zaak om zelf een goed paard in de stal te krijgen; het is ook belangrijk dat de andere contrade de wat mindere dieren mee naar huis mogen nemen. Maar dat is niet de enige geluksfactor die bij de Palio komt kijken. Ook de startvolgorde wordt bepaald door een loting. Wanneer deze volgorde bekend is, beginnen de onderhandelingen tussen de fantini. Dit kan ruim drie kwartier tot een uur duren, waardoor de menigte op het Piazza del Campo steeds ongeduldiger wordt. De onderhandelingen worden nog een aantal keer onderbroken door enkele valse starts, maar uiteindelijk vertrekken de paarden dan echt voor de officiële race.

Wanneer de start eenmaal geldig is, is eigenlijk alles toegestaan. Elkaar de bocht afsnijden, elkaar slaan met zweepjes… het hoort er allemaal bij. Door de enorme snelheid en de scherpe bochten vallen er bijna altijd zowel paarden als fantini. Nog nooit is een fantino overleden, wat helaas niet gezegd kan worden van paarden. Overigens hoeft de fantino niet op de rug van het paard te zitten als het over de finish snelt; de winst gaat naar het eerste paard dat over de finishlijn stapt, met of zonder ruiter.

Zodra het eerste paard zijn rondjes gelopen heeft, snelt de hele contrada richting het paard om het te knuffelen. De palio wordt geconfisqueerd en al zingend zetten de contradaioli koers naar de kerk, in dit geval naar de Madonna di Provenzano. Vervolgens trekt de hele massa naar de eigen contrada, waar het feest pas echt losbarst. Meer dan een maand lang wordt er elke avond uitgebreid gegeten, gezongen en in optocht door de stad getrokken. Ik ben benieuwd wie straks de palio van Hassoun mee naar huis mag nemen…