Michelangelo sloopt een stukje van de Thermen van Diocletianus

Heb je je ooit afgevraagd waar Romes treinstation, Stazione Termini, eigenlijk naar is vernoemd? Bij de aanleg ervan (eind negentiende eeuw) stuitte men op talloze vondsten, waaronder delen van monumentale thermen (terme in het Italiaans), die de huidige naam aan het station gaven.

De Thermen van Diocletianus, gebouwd ten tijde van keizer Diocletianus (284-305), hadden de reputatie de grootste van allemaal te zijn: er kon een slordige drieduizend man tegelijk badderen. Naar verluidt waren de Thermen van Diocletianus nog groter dan die van Caracalla.

Ook hier was de gewoonlijke variëteit aan baden te vinden, en ook hier werden deze geflankeerd door bibliotheken en fitnessruimtes. Het geheel werd nog eens verfraaid door een grote tuin met verschillende fonteinen en zuilengalerijen, en zelfs een hardloopbaan.

Midden in de ruïnes van de Thermen van Diocletianus, die je nog altijd kunt bezoeken, werd halverwege de zestiende eeuw de kerk Santa Maria degli Angeli e dei Martiri gebouwd.

Een kerk op de plek van het grootste thermencomplex van Rome

In de zomer van 1541 kreeg een Romeinse priester een visioen. Hij zag de Thermen van Diocletianus waarboven een wit licht straalde, waarin zeven martelaren zweefden. De priester maakte zijn visioen wereldkundig en stelde de toenmalige paus, Paulus III, voor om op de plek van het witte licht een kerk te bouwen.

Paulus III zag dat niet zo zitten. We weten niet of hij de Thermen van Diocletianus, de grootste en meest luxe thermen van de stad, wilde sparen of dat hij niet zo in het visioen geloofde. Feit is dat hij niets met de melding deed. De priester liet het er echter niet bij zitten, en zodra Paulus III was overleden en Pius IV hem opvolgde, waagde hij weer een poging.

Bij Pius IV viel het idee om een kerk te bouwen op de plek van het stralende witte licht in betere aarde. In 1561 gaf de paus de opdracht om op de plek van een deel van de thermen, die inmiddels tot ruïnes verworden waren, een kerk te bouwen, gewijd aan Maria van de engelen en de martelaren.

Michelangelo als bouwmeester

Deze Basilica di Santa Maria degli Angeli e dei Martiri moest gebouwd worden door niemand minder dan Michelangelo. Die was al een tijdje klaar met het plafond en de schilderingen in de Sixtijnse Kapel en had op zesentachtigjarige leeftijd eigenlijk geen zin meer in iets nieuws.

Michelangelo was rigoureus en gebruikte delen van de thermen voor zijn kerk. Zo verhoogde hij de vloer van het frigidarium (koudwaterbad) met twee meter en verbouwde hij de ruimte tot het schip van de kerk. Ook het tepidarium (lauwwaterbad) werd bij de kerk gevoegd. In de sacristie is het ontwerp dat Michelangelo voor de kerk tekende nog altijd zien.

Net als de Thermen van Caracalla (waarvan de badkuipen onder andere op het Piazza Farnese belandden) werd een deel van de Thermen van Diocletianus dus gesloopt, verbouwd of anderszins bewerkt voor de bouw van de nieuwe kerk. Of Michelangelo daarbij heeft stilgestaan, weten we niet. Waarschijnlijk was hij aan het einde van zijn leven moe en na het zware, ondergewaardeerde werk aan het plafond van de Sixtijnse Kapel ook ietwat gedesillusioneerd.

Alhoewel we weten dat hij bij zijn werk in de Sixtijnse Kapel veel last had van zijn rug, zijn armen en zijn ogen (hij lag immers het grootste gedeelte van de dag zeer oncomfortabel op een steiger, met zijn arm continu omhoog geheven om te schilderen), zou hij ook het plafond van de Basilica di Santa Maria degli Angeli e dei Martiri hebben beschilderd. Daar is helaas niets van bewaard gebleven, dus we kunnen niet beoordelen of hij zichzelf hier heeft overtroffen.

Bij de tijd

In de Basilica di Santa Maria degli Angeli e dei Martiri bevindt zich een bijzondere bezienswaardigheid, de Linea Clementina. Deze ‘lijn van Clemens’ is een meridiaan, die in opdracht van paus Clemens XI werd aangelegd. Wanneer je precies om twaalf uur ’s middags in de kerk bent, dan zie je dat de zon door een gat in de muur de kerk in schijnt.

Het licht valt op de meridiaan en precies op die plek kun je aflezen welke datum het is en wanneer het precies twaalf uur ‘s middags is. Een ingenieuze methode om de dag en de tijd af te lezen, die nog tot ver in de negentiende eeuw werd gebruikt om de Romeinse klokken gelijk te zetten.

Spetterende nimfen

Bewonder voor de kerk ook de Fontana delle Naiadi, met spetterende nimfen die heel wat protest uitlokten. Wat zou Michelangelo ervan gevonden hebben, denk je?