Oratorio dei Buonomini di San Martino – een verborgen kerkje met schitterende fresco’s in Florence

Florence blijft ons verrassen, zelfs na ontelbare bezoeken en een boekenkast die bijna bezwijkt onder het gewicht van gidsen en naslagwerken over de renaissancestad. Dankzij Alexandra Lawrence ontdekten we, in hartje historisch centrum, een schitterende plek met een zo mogelijk nog mooier verhaal.

Alexandra nam ons mee naar de buurt waarin Dante werd geboren, rondom de Via Dante Alighieri. De bekendste kerken van dit stukje Florence zijn de Badia Fiorentina, met zijn spitse kerktoren, en de Santa Margherita dei Cerchi, die ook wel bekend staat als de Chiesa di Dante, de Kerk van Dante.

Om de hoek, aan het Piazza San Martino, ligt echter nóg een kerkje, of beter gezegd een oratorium. In dit Oratorio dei Buonomini di San Martino zijn schitterende fresco’s te bewonderen, die het verhaal vertellen van de Buonomini.

Wie zijn de Buonomini?
Het verhaal van de Buonomini begint in 1442. De prior van het klooster van San Marco, Antonino Pierozzi, roept op een dag twaalf eervolle mannen bij elkaar. Hij vraagt hen de poveri vergognosi, de armen die zich schamen, te hulp te komen. Dit zijn voornamelijk leden van de voormalige rijke families, die vanwege hun weerstand tegen de politiek van Cosimo de’ Medici ineens geen inkomsten meer hebben. Zij schamen zich voor hun armoede en kunnen natuurlijk niet openlijk anderen om hulp vragen, vandaar de term poveri vergognosi.

Pierozzi wil deze poveri vergognosi helpen en stelt voor elk van de zes wijken in Florence twee mannen aan, de zogenaamde Buonomini, die indien nodig bij een familie op bezoek gaan om te kijken welke hulp er nodig is. Ze beoordelen als het ware de nieuwe status van de familie en stellen een lijst op van spullen die nodig zijn of van geldbedragen die bij elkaar verzameld moeten worden.

Nog altijd in functie
Het mooie van dit verhaal is dat de Buonomini nog altijd bestaan. Elke vrijdagmiddag komen de twaalf huidige Buonomini bij elkaar in de vergaderkamer achter in het Oratorio. Er komen nog altijd hulpvragen binnen, via de ‘brievenbus’ aan de buitenzijde van het oratorium. De Buonomini beoordeelt elke brief en beslist of ze kunnen helpen.

Alles gebeurt zo veel mogelijk achter gesloten deuren, zonder dat de buitenwereld meekijkt. Ook om roddel en achterklap te voorkomen. Een gegoede familie die ineens in moeilijke omstandigheden verkeert, wil natuurlijk niet dat iedereen dat te weten komt. Men maakt daarom bijvoorbeeld geen gebruik van computers en het benodigde geld wordt altijd persoonlijk aan de poveri vergognosi overhandigd, in contanten.

Een kaars in het raam
De Buonomini helpen de poveri vergognosi dankzij de vele giften van de Florentijnen. Als de Buonomini geld nodig hebben, zet men een kaars in het raampje. Dan weet iedereen dat er gedoneerd kan worden. Dit zou voor het laatst nodig zijn geweest in 1949, ruim vijfhonderd jaar na de oprichting van de Buonomini.

Deze kaars, die in de volksmond lumicino wordt genoemd, zorgde ook voor een typisch Florentijnse uitdrukking: essere ridotto al lumicino. Letterlijk betekent dit gereduceerd zijn tot een kaars, waarmee natuurlijk wordt bedoeld dat je financieel aan de grond zit.

Kleurrijke fresco’s
In het Oratorio dei Buonomini di San Martino vertellen kleurrijke fresco’s het verhaal van de Buonomini. De fresco’s zijn waarschijnlijk gemaakt door leerlingen uit het atelier van Domenico Ghirlandaio. Op de fresco’s zie je precies hoe de Buonomini te werk gaan. Je ziet bijvoorbeeld hoe ze de inventaris opmaken bij mensen thuis:

Maar ook hoe ze – in het geheim – de bruidsschat overhandigen. De gasten zien alleen de ring die om de vinger wordt geschoven, maar op het fresco is duidelijk te zien hoe er door een van de Buonomini tegelijkertijd geld wordt overhandigd – dat door de ander wordt opgetekend.

Alles werd en wordt gedocumenteerd. De archieven van de Buonomini zijn pas in 1970 opengesteld. Veel van de poveri vergognosi hebben immers nog altijd nazaten in Florence en men wilde de namen van die families eerder niet prijsgeven.

Op twee andere fresco’s is te zien dat men ook brood en wijn uitdeelt, net als kleding. Kinderen, ambachtslieden, vrouwen en oudere mensen staan in de rij voor een nieuwe outfit.

Ook bij een geboorte schieten de Buonomini te hulp. Ze zorgen ervoor dat de kersverse moeder wijn en eten krijgt:

De Buonomini betalen ook de schulden van mensen die juist vanwege die schuld in de gevangenis terecht zijn gekomen. Ze helpen pelgrims, door bijvoorbeeld een herberg voor hen te betalen. Ten slotte helpen ze ook de doden: ze zorgen ervoor dat er een fatsoenlijke begrafenis plaats kan vinden en betalen voor een graf.

Boven het altaar nog twee fresco’s die het verhaal van San Martino, Sint Maarten, vertellen. Op het altaar een borstbeeld van de oprichter van de Buonomini, Antonino Pierozzi, die na zijn functie in het San Marco-klooster van 1446 tot 1459 aartsbisschop van Florence was. In de volksmond wordt hij vaak Sant’Antonino wordt genoemd, vanwege de vele goede dingen die hij voor Florence heeft gedaan.

Praktische informatie
Het Oratorio dei Buonomini di San Martino is van maandag tot en met zaterdag te bezoeken tussen 10.00 en 12.00 uur. De deuren van het oratorium openen op die dagen ook ’s middags tussen 15.00 en 17.00 uur, behalve op vrijdag – dan vergaderen de Buonomini er en blijven de deuren dicht.

Op pad met Alexandra
Dankzij Alexandra ontdekten we dit bijzondere stukje Florence en vooral het unieke verhaal achter deze plek. Zij neemt als officiële gids in Florence ook jou mee naar de pareltjes van de renaissancestad. Ze spreekt perfect Engels en weet werkelijk alles over alle bekende én onbekende plekken in de stad.

Wil je graag met Alexandra op pad? Stuur haar dan een e-mail voor een rondleiding of een programma op maat. Via Facebook, Twitter en Instagram blijf je op de hoogte van mooie plekken in Florence.