Ontdek magisch Matera – de mooiste bezienswaardigheden in de stad van de Sassi

Mooier dan de Italiaanse auteur Carlo Levi het omschreef kunnen wij het niet: ‘Chiunque veda Matera non può non restarne colpito, tanto è espressiva e toccante la sua dolente bellezza.’ Oftewel: ‘Niemand die Matera ziet kan onaangedaan blijven, zo expressief en aandoenlijk is haar pijnlijke schoonheid.’ Hoog tijd voor een blog vol tips voor het prachtige, met historie doordrenkte hart van Matera!

Verdwaal in het spinnenweb aan straatjes in de Sassi

Matera is beroemd om de zogenaamde Sassi, grotwoningen. Het verhaal gaat dat de rotsen op de plek waar nu Matera ligt al vanaf de achtste eeuw dienst deden als schuilplaatsen voor kloosterlingen die gevlucht waren uit het Byzantijnse Rijk. Langzamerhand hakten zij meer en meer ‘woningen’ in de grotten uit en ontstonden er zelfs kloosters in de rotsen.

De benaming Sassi komt voor zover we weten voor het eerst voor in een document uit 1204. In de Sassi woonden hele gezinnen, samen met hun kippen, een ezel en andere dieren, op betrekkelijk kleine oppervlaktes. Veel mannen in Matera waren schaapherders die een groot deel van het jaar in de bergen rond Matera verbleven en dan ook daar in de rotsen overnachtten. Af en toe kwamen er enkelen naar beneden, om de door hen vervaardigde kaasjes naar huis te brengen.

In de jaren vijftig van de vorige eeuw woonden er nog zo’n dertig- tot veertigduizend mensen in de grotwoningen die zo kenmerkend zijn voor Matera. Dat betekent dat iedere woning gemiddeld door maar liefst negen personen bewoond werd.

Het boek Cristo si è fermato a Eboli van Carlo Levi beschrijft de erbarmelijke omstandigheden waarin de bewoners van de Sassi leefden: ‘Terwijl ik langsliep keek ik naar binnen in de grotwoningen waar geen ander licht naar binnen valt dan dat door de deur komt.

[…] Binnen in die zwarte gaten met aarden wanden zag ik bedden, opgemaakt met armzalige vodden. Op de vloer lagen honden te slapen, te midden van schapen, geiten en varkens. Over het algemeen heeft een familie een enkele grot ter beschikking, en daar slapen ze allemaal bij elkaar: mannen, vrouwen, kinderen en beesten.’

Carlo Levi vergeleek de omstandigheden waarin de grotbewoners leefden met Dantes voorstelling van de hel, maar eigenlijk was deze huisvesting lang zo gek nog niet. De grotwoningen waren in elk geval ook ’s zomers erg koel, geen overbodige luxe in het zuiden van Italië.

Door de slechte sanitaire omstandigheden (de mensen leefden vaak samen met dieren in dezelfde ruimte) was het sterftecijfer echter wel zeer hoog. Door deze gevaarlijke leefomstandigheden werd daarom het besluit genomen dat iedereen de Sassi moest verlaten. Als gevolg hiervan ontstond er een enorme leegstand en was Matera aan het begin van de jaren tachtig van de vorige eeuw verworden tot een soort spookstad.

Sinds 1993 staan de Sassi van Matera op de Werelderfgoedlijst van Unesco en sindsdien is er gelukkig veel veranderd (alhoewel een deel van de grotwoningen in Matera nog altijd onbewoond is, wachtend op iemand die de uitdaging aangaat om een woning te renoveren).

Voor een mooie kennismaking met Matera dwaal je door de wijk Sasso Caveoso. Loop vanaf het Piazzetta Pascoli langs het Palazzo Lanfranchi en neem Via Casalnuovo, waar je de wijk betreedt.

Bewonder de crypte van Santa Barbara, die schitterend is versierd met fresco’s. Dwaal door de smalle straatjes die je langzaam omhoog leiden, naar het Convicinio di Sant’Antonio, gevormd door vier rotswoningen, waar een mooi fresco van San Leonardo prijkt. Ook de moeite van een bezoek waard is de kerk Santa Lucia alle Malve, eveneens met prachtige fresco’s.

Neem een kijkje in een grotwoning

Een van de bekendste gereconstrueerde grotwoningen is Storica Casa Grotta di Vico Solitario. Deze grotwoning is ingericht zoals het eruit moet hebben gezien toen hier nog mensen woonden.

Ook bij Casa Grotta del Casalnuovo stap je terug in de tijd, net als in de gereconstrueerde grotwoning Casa Grotta del Barisano en het Museo Laboratorio della Civiltà Contadina. Eveneens een bezoek waard is Antica Matera – C’era una volta, een voorbeeld van een oude grotwoning waar je aan de hand van de scènes uit het huiselijk leven terug in de tijd reist.

Bekijk de Sassi van Matera in miniatuur

Bij Sassi in Miniatura kun je miniatuurversies van de grotwoningen en van andere monumenten in Matera bekijken. Je kunt er ook mooie miniatuur-souvenirs kopen voor thuis.

Bezoek de mooiste kerken in Sasso Caveoso

In de wijk Sasso Caveoso vind je de schitterend gelegen kerk San Pietro Caveoso (officieel de SS. Pietro e Paolo geheten), die in 1218 werd gebouwd. De façade en de klokkentoren dateren echter uit de zeventiende eeuw, toen de kerk een grote verbouwing onderging.

De San Pietro Caveoso ligt aan een plein dat tegelijk een heel mooi uitzicht biedt op de bijzondere Santa Maria di Idris (met de kleine klokkentoren) en de San Giovanni in Monterrone, twee kerken die allebei in de enorme rots (Monterrone) gevestigd zijn.

Je kunt de Santa Maria di Idris en de San Giovanni in Monterrone bereiken via een stenen trappartij. De San Giovanni in Monterrone, die via een onderaardse gang verbonden is aan de Santa Maria di Idris, herbergt binnen nog enkele tot de verbeelding sprekende fresco’s uit de middeleeuwen.

In en om Matera vind je veel van dit soort zogenaamde grotkerken of chiese rupestri. Ze werden door monniken in de stenen uitgehakt – veelal monniken die uit het Byzantijnse rijk waren gevlucht gedurende de achtste en negende eeuw. De fresco’s die je nog in de grotkerken terug kunt zien, zij het vaak vervaagd, zijn dan ook stuk voor stuk in Byzantijnse stijl gemaakt.

Niet alle grotkerken zijn te bezoeken, maar op de website van Oltre l’Arte Matera zie je welke kerken je wanneer kunt bezoeken (je kunt combitickets kopen als je meerdere grotkerken wil zien).

Ontdek de mooiste uitkijkpunten van Matera

Matera is eigenlijk vanaf elk punt prachtig, maar er zijn een paar plekken te vinden die je een wel heel bijzonder kijkje op de stad geven.

Vanaf het Piazzetta Pascoli heb je echt betoverend zicht op Matera, zeker met zonsondergang, als de stad baadt in een prachtige warme gloed van oranje. Het Piazza San Pietro Caveoso biedt prachtig uitzicht over Matera en het omliggende Parco della Murgia.

Dat geldt ook voor de Via Madonna della Virtù, die vanaf het plein langs Matera slingert. Het kost even wat moeite om de top van de Madonna dell’Idris te bereiken, maar dan heb je ook wat: een geweldig uitzicht op de schitterende chaos van de Sasso Caveoso.

De Sant’Antonio Abate heeft een terras dat uitzicht biedt over de Sasso Caveoso. Het balkon van de Sant’Agostino hangt over het ravijn en biedt een mooi panorama op de wirwar van huizen aan je voeten.

Net buiten de stad ligt het Belvedere di Murgia Timone, in het Parco della Murgia. Het is echt een bezoek waard (verderop vertellen we je meer over het Parco della Murgia).

Koop een kleurrijke cucù

Op zoek naar een kleurrijk souvenir? Koop dan een cucù, een klein fluitje van terracotta in de vorm van een haan, bij een van de lokale ambachtslieden. Achter in hun winkeltjes vind je de werkplaats, met een oven en planken vol terracotta figuren.

De leukste adressen, waar je de cucù-makers ook aan het werk kunt zien, zijn Tegia Creazioni (Rione Malve 46) en Geppetto (Piazza del Sedile 19). Wij treffen de cucù-maker van Tegia Creazioni buiten, aan een gammel tafeltje in de schaduw, waarop een aantal kale cucù-fluitjes staan die van hem beetje bij beetje van kleurrijke veren worden voorzien.

Als je een cucù koopt, koop je ook een beetje geluk. De haan staat namelijk symbool voor kracht en bescherming tegen de duivel, maar ook voor vruchtbaarheid. Vroeger kreeg de cucù een plekje bij de openhaard, als bescherming voor het hele gezin.

Andere originele souvenirs koop je bij Studio 59 (Via San Pietro Caveoso 59), waar Angelo Lamacchia mooie kunstwerkjes met Matera in de hoofdrol maakt, en bij Daciarte (Via San Biagio 17-19), met kleurrijk keramiek gemaakt door Dacia Capriotti.

Proef il pane di Matera

Een bezoek aan Matera is niet compleet als je niet hebt geproefd van het bijzondere pane di Matera, dat vroeger werd gekneed door de vrouwen uit de grotwoningen en tegenwoordig volgens hetzelfde recept in een moderne bakkerij wordt gemaakt.

Elena bezocht Panificio Perrone – Il Forno di Gennaro en laat in deze blog de kunst van het maken van dit speciale brood zien. Ook vertelt ze over de bijzondere eeuwenoude bakkerstraditie van Matera.

Bij het bakken werden bijvoorbeeld houten stempels gebruikt, timbri del pane, om duidelijk te maken welk brood van welke familie was. Deze stempels kun je nu bij Mancini (Via Bruno Buozzi 87) als souvenir kopen, voor als je thuis je eigen brood wil bakken. Ze worden van speciale soorten hout gemaakt en ter plekke voorzien van jouw initialen of een bijzonder symbool.

foto: Mancini

Slenter over het Piazza del Sedile – Matera’s vogelkopje

Het Piazza del Sedile heeft de wat vreemd aandoende bijnaam ‘het vogelkopje’. Deze bijnaam verwijst naar de vogelvorm die Matera heeft – het Piazza del Sedile is van bovenaf gezien de ‘kop’ van de ‘vogel’.

Het plein heeft een beetje een scharnierfunctie tussen Civita en de Sassi: vanaf het Piazza del Sedile heb je toegang tot de Sasso Caveoso (via de boog onder het Palazzo Sedile) en de Sasso Barisano (via de tegenoverliggende boog, de Arco Sant’Antonio).

Piazza Sedile werd vernoemd naar het stadhuis dat aan het plein ligt, het Palazzo del Sedile. Het werd opgericht in 1540, als zetel voor het stadsbestuur. Karakteristiek is de voorgevel met zijn grote boogconstructie, geflankeerd door twee klokkentorens.

In de nissen staan beelden die de kardinale deugden moeten uitbeelden en dienden ter inspiratie voor de stadsbestuurders. Op de gevel zijn de standbeelden te zien van Sant’Eustachio en Santa Irene, respectievelijk de beschermheiligen van Matera en van Altamura (in Puglia).

Steek een kaarsje aan in de Duomo van Matera

Met steeds een spectaculair uitzicht en langs schattige doorkijkjes wandel je vanaf het Piazza Sedile gemakkelijk naar het Piazza del Duomo, waar de kathedraal van Matera schittert.

De Duomo van Matera werd gebouwd tussen 1230 en 1270. In deze kathedraal is duidelijk de ontwikkeling van de stad Matera in de middeleeuwen terug te zien: de romaanse stijl aan de buitenzijde, herkenbaar aan de bogen in de voorgevel, met een vleugje barok aan de bovenkant van de zuilen.

De hoofdingang van de kerk is versierd met verschillende beelden: recht boven de poort zie je Maria, aan de zijkanten de apostelen Petrus en Paulus. Een stuk hoger is de rosone een blikvanger, het karakteristieke rozetraam met een beeld van aartsengel Michaël erboven.

Het interieur van de Duomo is anders dan de buitenzijde doet vermoeden volledig in barokstijl gedecoreerd. Aan de zijkanten zie je verschillende fresco’s met scènes uit het leven van Maria, aan wie de kerk ook is gewijd.

Bij het hoofdaltaar vind je, achter glas, het beeld van de Madonna della Bruna, dat elk jaar op 2 juli een hoofdrol speelt tijdens het zogenaamde Festa della Madonna della Bruna, waarbij het beeld in een lange processie door de stad trekt. Het beeld staat op een prachtige praalwagen met versieringen van papier-maché, die vernietigd wordt zodra het beeld veilig in de kathedraal is aanbeland, als symbool van een nieuw begin.

De feestdag zou ooit zijn ingesteld in 1389. Het verhaal wil dat een boer beloofde om een mysterieuze adellijke dame mee te nemen naar Matera, op voorwaarde dat de dame van zijn wagen klom voor ze het stadje naderden, om te voorkomen dat men  over hem zou roddelen. Toen de boer bijna in Matera was, bleek de dame echter spoorloos verdwenen – er was alleen een standbeeld overgebleven.

Je raadt het al: de mysterieuze dame was niemand minder dan Maria. De boer droeg het standbeeld naar de Duomo, waar iedereen het beeld wilde aanraken en kussen. Tijdens het feest zie je prachtig versierde lichtkunstwerken in de stad en wordt er een groots vuurwerk afgestoken boven de oude Sassi.

Duik in de geschiedenis van Matera

De leukste duik in de geschiedenis van Matera maak je bij Casa Noha. Hier leer je alles over Matera’s historie, aan de hand van een documentaire en videoprojecties, met prachtige sfeerbeelden en oude documenten.

foto’s: Casa Noha

In het Museo Archeologico Nazionale Domenico Ridola (Via Domenico Ridola 24) ontdek je de vroege geschiedenis van de stad, vanaf de prehistorie tot aan de Romeinse tijd. Het museum is dagelijks geopend van 9.00 tot 20.00 uur (met uitzondering van maandag, dan kun je er van 14.00 tot 20.00 uur terecht).

Bewonder Matera’s ‘waterkathedraal’

Als je geïnteresseerd bent in de historie van Matera, mag je de gigantische waterput Palombaro Lungo niet overslaan, onder het Piazza Vittorio Veneto. Er kon maar liefst vijf miljoen liter water in worden opgeslagen!

Het is echt een meesterwerk dat helemaal met de hand werd aangelegd in de zestiende eeuw. In 1991 kwamen de eerste resten van het reservoir boven water, op zeventien meter diepte. Het is bijna alsof je een ondergrondse kerk betreedt, zo mooi zijn de massieve bogen die stuk voor stuk uit de rotsen werden gehouwen. Niet gek dus dat het waterreservoir ook wel Cattedrale dell’Acqua, ‘waterkathedraal’ wordt genoemd.

Je kunt het waterreservoir alleen bezoeken tijdens een rondleiding van een half uur, met een gids, dagelijks tussen 10.00 en 13.30 uur en tussen 15.00 en 20.00 uur. Een rondleiding kost € 3,- per persoon en is te reserveren via 0039-3393638332.

foto’s: Greta Gabaglio & Pier Giorgio Carloni

Moderne kunst in Matera

In het MUSMA, het Museo della Scultura Contemporanea Matera, zijn sculpturen uit de negentiende en twintigste eeuw te bewonderen, in een unieke setting. Het museum is gevestigd in het Palazzo Pomarici (Via San Giacomo, Sasso Caveoso).

foto’s: MUSMA

Ook in het Museo Nazionale Palazzo Lanfranchi vind je, naast religieuze kunst en schilderijen uit onder meer de barok, een aantal moderne kunstwerken.

foto: Museo Nazionale Palazzo Lanfranchi

Tijd voor een culinaire pitstop

Tijdens een bezoek aan Matera loop je ongemerkt heel wat af, met al die trappetjes en steile straatjes. Prima te doen, mits je het wandelen afwisselt met een bezoek aan een gezellig terrasje of een goede gelateria.

Voor koffie, een light lunch en aperitivo is het terras van Altieri Cafè (Via Bruno Buozzi 99) de uitgelezen plek. Met name de frisse citroensorbet en de ijskoffie zijn aanraders als je op een warme dag naar de rots boven de Santa Maria di Idris bent geklommen.

Een goede pizza wordt geserveerd bij Pizzeria Sant’Agostino (Via D’Addozio 6/8). Bij Bar Sottozero (Via XX Settembre 51) maken ze de lekkerste panzerotti, maanvormige lekkernijen die bestaan uit gefrituurd deeg met verschillende hartige vullingen. Heerlijk als tussendoortje of als snelle lunch!

Het lekkerste ijs eet je bij I Vizi degli Angeli (Via Domenico Ridola 36), Chocolade- en ijsliefhebbers mogen ook Lounge Café (Via del Corso 60) niet overslaan.

Bij Salumeria Il Buongustaio (Piazza Vittorio Veneto 1) kun je goed inslaan voor een picknick. Kies een mooie fles wijn vergezeld van een keur aan vleeswaren en je hebt een perfecte lunch. Je kunt hier ook heerlijke souvenirs kopen.

De fijnste restaurants in Matera

We tippen ook onze favoriete culinaire adresjes in Matera voor lunch en diner. Trattoria del Caveoso (Via Bruno Buozzi 21) is een rustieke trattoria waar je in elk geval de lonza (varkenslende) moet proeven. Ook een aanrader zijn de cavatelli met peperoni cruschi (lekker krokante gedroogde pepers), ricotta salata en broodkruim.

foto: Trattoria del Caveoso

Andere aanraders zijn: Il Cantuccio (Via delle Beccherie 33), Osteria Malatesta (Via San Biagio 45), Ristorante Francesca (Via Bruno Buozzi 9), Osteria al Casale (Via Casale 24) en Osteria San Francesco (Via del Corso 80). Op zoek naar een plek waar je vegetarisch en veganistisch kunt eten? Bij Fior di Cucuzza (Via Rocco Scotellaro 1) schotelen ze je de kleurrijkste borden voor.

Cocktails & tschips

Voor een cocktail kun je naar Area 8 (Via Casalnuovo 15), waar met name de Milano-Matera, een Negroni maar dan met tijm, een aanrader is. Proef zeker ook de tschips, dunne sneetjes pane di Matera met gazpacho, stracciatella (roomkaas) en olijventapenade.

foto: Girl in Florence

Tour met een Ape door de Sassi

Ben je niet zo goed ter been of wil je als oriëntatie eerst een begeleide tour door Matera maken? Kies dan voor een tour in een Ape, de kleine driewieler die je in Italië op bijna elke straathoek ziet. Paolo en Andrea van apeneisassi leiden je graag rond, waarbij ze je ook naar een prachtig plekje even buiten de stad brengen.

foto: Fabio Mazzarotto

Maak een wandeling in het Parco della Murgia

Tussen Matera en het verderop gelegen plaatsje Montescaglioso ligt het zogenaamde Parco della Murgia Materana, ook wel Parco Archeologico Storico Naturale delle Chiese Rupestri genoemd. In dit archeologisch natuurgebied vind je, zo tussen de driehonderd en vijfhonderd meter hoogte, meer dan honderdvijftig eeuwenoude rotskerken.

Het achtduizend hectare tellende natuurspektakel is een samenspel van kale rotsen, een heuse hangbrug (de Ponte Tibetano), goed verborgen rotswoningen en grotten, met zo’n honderdvijftig verschillende kerken die in de rotsen zijn uitgehouwen. Er zijn kloosters, privékapellen en kleine heiligdommen, vaak voorzien van schitterende muurschilderingen.

Bewonder ‘de Sixtijnse Kapel van Basilicata’

Een van deze rotskerken willen we apart uitlichten, omdat het complex écht bijzonder is en unieke fresco’s laat zien. Als je weet dat de Cripta del Peccato Originale dankzij de fenomenale fresco’s ook wel ‘de Sixtijnse Kapel van de rotskerken’ wordt genoemd, zegt dat wel genoeg, toch?

Een bezoek aan deze rotskerk kost € 10,- per persoon en moet van tevoren worden vastgelegd. Dat kan alleen online. Je kunt de Cripta del Peccato Originale bezoeken van dinsdag tot en met zondag, om 9.30 uur, 11.00 uur, 12.30 uur en 15.30 uur (je moet steeds een half uur eerder aanwezig zijn). Van april tot en met september zijn er ook bezoeken om 17.00 uur en om 18.30 uur.

Overnachten in Matera

Wil je optimaal genieten van de sfeer van Matera, dan heb je aan één dag niet genoeg. Vooral ook omdat Matera vooral ’s ochtends vroeg, als het nog heerlijk rustig is, op haar mooist is. Ook ’s avonds laat voel je de magie van Matera, als de hemel donker kleurt en er zich dankzij de lichtjes van de stad en de sterren een onvergetelijk schouwspel voor je ogen afspeelt.

Voor wie deze magie wil ervaren, tippen we fijne bed & breakfasts en charmante hotels, waarvan sommige in de Sassi, de voormalige grotwoningen, te vinden zijn.

Praktische informatie voor je bezoek aan Matera

Via deze link vind je een handige plattegrond van Matera. Op deze kaart staat ook een aantal parkeerplaatsen aangegeven. Wij parkeerden in de parkeergarage aan de Via Pasquale Vena, tussen het Castello Tramontano en Palazzo Lanfranchi, op loopafstand van het Piazzetta Pascoli. Meer informatie over Matera en Basilicata vind je op de website van de regio Basilicata en op Basilicata da vedere.

Vanuit Bari kun je ook met de trein naar Matera, met de Ferrovie Appulo Lucane. Let op: het station van de FAL ligt tegenover het normale treinstation, van de Ferrovia Statale (FS). Een enkele reis duurt ongeveer anderhalf uur en kost € 4,90.