Vroegboekkorting bij hu openair villages & campings

5x ezels in de kunst

Al wandelend over de binnenplaats van het Florentijnse Palazzo Pitti, die werd ontworpen door Brunelleschi, het brein achter de enorme koepel van de Duomo aan de andere kant van de Arno, ontdekten we een onopvallend maar bijzonder monument, gewijd aan een ezel.

ezel-Palazzo-Pitti-Florence

Je vindt de gedenksteen aan het einde van de linkergalerij. Het is niet gemaakt voor een huisdier van De’ Medici, zoals je wellicht zou denken. Nee, het is een eerbetoon aan alle pakezels die de materialen voor de bouw van het palazzo hebben gedragen. Zware platen marmer, steen, zuilen, hout… en zelfs deze gedenksteen, zoals net boven de ezel zelf te lezen valt.

Dankzij archeologe Annet van Wiechen ontdekten we afgelopen week nog veel meer ezels in de (Italiaanse) kunst en architectuur. In haar boek De Ezel verzamelde ze tal van ezels die een rol spelen in archeologie, geschiedenis, cultuur, kunst en literatuur. Wij selecteerden vier bijzonder mooie verschijningsvormen van de ezel, in Piazza Armerina, in Rome en in Benevento.

Sicilie-Piazza-Armerina-bikinimeisjes

Ezel op het toilet – Piazza Armerina (Sicilië)
Annet: ‘Sicilië is een zonnig eiland vol ruïnes en kerken. Goed toeven dus. Een rijke Romein verbleef er ook graag in de vierde eeuw. Hij liet bij het tegenwoordige Piazza Armerina een schitterende villa bouwen met eigen bad en sauna, indrukwekkende ontvangstruimten en vooral kleurrijke mozaïekvloeren waarop onder andere de herkomst van zijn rijkdom is verbeeld. Hij verdiende blijkbaar zijn geld met het vangen en het transporteren van wilde dieren.

Deze activiteiten zijn letterlijk breed uitgemeten op de mozaïekvloer van de ruimte waar hij zijn gasten ontving. We zien Romeinen die allerlei dieren, zoals struisvogels, olifanten en leeuwen vangen en in kistkooien op schepen zetten. Enkele antilopes en een wilde ezel worden op de achtergrond gedood door leeuwen.

ezel-Villa-Casale-Romana-Piazza-Armerina-Sicilië

In zo’n jacht- en ontvangstmozaïek is het logisch dat een wilde ezel van de partij is. Ook elders lijken (wilde) ezels tussen andere dieren op de grond ‘gelegd’. Maar onze verrassing was groot toen we in het toilet van de familie naast een luipaard, patrijs en haasje ook een (wilde?) ezel op de vloer tegenkwamen.’

Bakkersezels – Rome
Vlak bij de Porta Maggiore vind je het grafmonument van bakker Marcus Vergilius Eurysaces en zijn vrouw. Hoewel deze Romein een eenvoudige bakker was, had hij het idee en de middelen om een stenen grafmonument voor zichzelf op te richten. Via dat graf kan hij tot op de dag van vandaag zijn levensverhaal aan ons vertellen.

Annet: ‘Hij was een vrijgelaten slaaf die zijn brood aan de staat leverde en goed verdiende. Op een fries heeft Eurysaces ‘the making of’ zijn trots, zijn brood, laten afbeelden. Het begint met het wegen van het graan en dan zien we hoe ezels rondjes lopen rond molens. Aan lange tafels kneden mannen het brood dat uiteindelijk in grote ovens gebakken wordt.

ezel-graf-bakker-Porta-Maggiore-Rome

Lopend door ruïnesteden zoals Ostia en Pompeï zien we de verstilde resten van Romeinse bedrijvigheid, zo treffend door Apuleius beschreven. De harde werkers hadden ‘gebrandmerkte voorhoofden, half geschoren koppen, ringen aan de voeten, en dan die afzichtelijke vale kleur en die wimpers, weggevreten door de rokerige dampen van het schemerdonker, dat hun het licht in de ogen haast benam’.

De ezels, muildieren en oude paarden die rond de molens – de diabolovormige maalsteen draaide op de kegelvormige staander – liepen, zagen er niet beter uit: ‘onafgebroken kastijding had hun flanken ontveld tot op het bot, het veelvuldig rondjes lopen hun hoeven doen vergroeien tot enorme klompen, en heel de huid was pokdalig van ouderdom en schurftige schrielheid’. Authentieke teksten doen zo de Romeinse stenen weer even herleven!’

Militaire muildieren – Rome
Annet: ‘Twee Romeinse zuilen in hartje Rome blijven intrigeren. Beide zijn inclusief sokkel rond de veertig meter hoog en tonen in het spiraalsgewijs naar boven ‘lopend’ reliëf het militaire kunnen van het Romeinse leger ten tijde van Trajanus (98-117) en Marcus Aurelius (161-180). Ook muildieren zijn meer dan eens afgebeeld.

Zuil-Trajanus-Rome

[…] Naast al het militaire geweld op beide zuilen wordt onze aandacht getrokken door een bijna venijnig kijkend muildier met een vallende berijder. Deze scène op de schaduwzijde van de Trajanuszuil mogen archeologen dan op verschillende manieren interpreteren, in mijn ogen is het gewoon een komisch tafereel: een slaaf rijdt op een muildier met een rond dienblad in zijn handen, als opeens de militaire trompetters (op de achtergrond) de aanwezigheid van de keizer luid luister bijzetten. De slaag schrikt zo erg dat hij pardoes van zijn muildier valt!’

Zuil-Trajanus-Rome-ezel-detail

Een ezel in het klooster – Benevento (Campanië)
Annet: ‘Op een zondag in mei was het autoluwe historisch centrum van Benevento echt een verrassing. In het Museo del Sannio, gehuisvest in een middeleeuws klooster, zagen we veel beelden uit de eens zo belangrijke lokale Isis-tempel. Van de Romeinse Isis is het slechts enkele passen naar de middeleeuwse kloostergang die nog steeds het hart is van het gebouw. En wat voor een hart!

Museo-Sannio-Benevento

De zuilen hebben versierde kapitelen met een grote verscheidenheid aan themata. Het leek wel of – naast enkele scènes uit de bijbel – het middeleeuwse Bestiarium of Beestenboek door de beeldhouwers als inspiratiebron was gebruikt. Draken, dromedarissen, centauren, herten, honden, olifanten, griffioenen en… een prachtezel, die wordt aangevallen door een wild dier.

Wat zou de brevierende monnik in de twaalfde eeuw bij deze ezel gedacht hebben? Waren voor hem de dieren gewoon schepselen Gods die leefden, hun werk deden en dood gingen? Of zag hij in alle dieren de symboliek zoals verwoord in het Beestenboek? Daarin werd de ezel in spirituele zin geassocieerd met de heidenen die tot geloof komen en het ‘juk’ van het evangelie dragen én met de dwaas die alleen wereldse pleziertjes najaagt.

Museo-Sannio-Benevento-ezel

Als de middeleeuwse monnik al enige symboliek in de ezel zag, was het voor hem misschien een geruststellende gedachte dat de ‘wereldse’ mens door vijanden aangevallen, slechts een kort leven heeft…’

Veel meer ezels en alle bijzondere verhalen rondom hun archeologische en culturele erfenis vind je in

De-ezel-boek-Van-Wiechen

De ezel – archeologie, geschiedenis, cultuur, kunst, literatuur | Annet wan Wiechen & Ruud Conens | ISBN 9789090283142 | € 29,90 | bestel De ezel via deze link bij bol.com

Download de gratis Ciao tutti app voor nog meer tips

Een reactie

  1. Wat een mooie aankondiging van het boek De Ezel! Dit zou ik onmiddellijk kopen, als ik mijn zin zou doen.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *