Het gezicht van Toni Servillo

Je gezicht spreekt boekdelen. Een mooi gezegde dat slaat op de non-verbale expressies van emoties – iets waar Italianen nog meer dan wij meesters in zijn. Met als ultieme maestro de Italiaanse steracteur Toni Servillo – wiens rol in de film La Grande Bellezza filmblogger Ron Serra inspireerde tot een unieke kijk op diens expressieve gezicht.

Ron: ‘Sinds de première van La Grande Bellezza is er werkelijk niemand te vinden die de rol van Toni Servillo als Jep Gambardella níét gedenkwaardig vindt. Het is alweer zijn vierde hoofdrol in een film van Paolo Sorrentino – een gouden combinatie, zo blijkt.

Het lijkt wel het bekende verhaal van de kunstenaar en zijn muze, behalve dan dat de rollen van Servillo zo monumentaal zijn dat ook hij de kunstenaar genoemd mag worden. En dat heeft alles te maken met zijn immer fascinerende gezicht.

Toni Servillo (links) en Paolo Sorrentino tijdens het filmfestival in Cannes
(© Pietro Coccia | Movieplayer.it) 

Zes gelaatsexpressies

Woede, angst, afkeer, blijdschap, verdriet of verrassing. Dat zijn volgens onderzoek de zes basale gelaatsexpressies die een uitdrukking zijn van emoties. Maar bij Toni Servillo lijkt het gezicht nog veel meer te zeggen. Regisseur Paolo Sorrentino maakt daar optimaal gebruik van waardoor er meer dan enkel een emotie wordt uitgedrukt. Een dieper en complexer personage is het gevolg. Laat ik dit eens illustreren door de rollen (en gezichten) van Servillo op een rijtje te zetten.

Het gezicht van de hoogmoed
(L’uomo in più, 2001)

In het regiedebuut van Sorrentino steelt Toni Servillo direct de show met zijn rol als Antonio Pisapia, een aan lager wal geraakte volkszanger. In de film worden twee personen met dezelfde naam gevolgd, wat meteen de enige overeenkomst is.

De ene Antonio Pisapia is een bescheiden en verlegen voetballer die na een blessure wordt gedwongen zijn leven opnieuw in te richten. De andere Antonio Pisapia, gespeeld door Servillo, is een zanger met een ongezonde dosis zelfvertrouwen die na een vermeende verkrachting van zijn voetstuk valt. Een markante rol waarin het gezicht van Servillo laat zien dat ‘hoogmoed voor de val’ écht bestaat.

Het gezicht van de anonimiteit
(Le Conseguenze dell’amore, 2004)

Honderd minuten lang kijk je in deze film vol spanning naar het gezicht van Toni Servillo. Allerlei vragen komen naar boven. Wie is deze mysterieuze man? Waar komt hij vandaan? En wat houdt hij allemaal verborgen?

Het plot van de tweede Sorrentino-film heeft niet zoveel om handen. We zien slechts een goedgeklede man van middelbare leeftijd die zijn dagen slijt in een vreemd hotel, ergens ver weg van zijn verleden. Als kijker probeer je continu iets af te lezen van het gezicht, iets dat wellicht de anonimiteit kan doorbreken. Lange tijd naar één gezicht staren was nog nooit zo spannend…

Het gezicht van de hypocrisie
(Il Divo, 2008)

Ogenschijnlijk onbewogen ondergaat de Italiaanse premier Giulio Andreotti zijn ondergang. Of is het een grote one man show zoals de ondertitel van de film (Het spectaculaire leven Giulio Andreotti) doet vermoeden?

Eén ding is zeker, Toni Servillo maakt een verpletterende indruk met zijn rol als een van de belangrijkste en machtigste Italiaanse politici van na de Tweede Wereldoorlog. Alles lijkt van hem af te glijden. Of het nu de vermeende banden met de maffia zijn of de mysterieuze verdwijningen van politieke opponenten. Een onaantastbaar man met een masker op. Hypocrisie is zelden zo treffend verbeeld als in deze film.

Het gezicht van de melancholie
(La Grande Bellezza, 2013)

In de vierde en jongste samenwerking tussen Sorrentino en Servillo staat Jep Gambardella centraal, een succesvol journalist die verbitterd terugkijkt op zijn gepassioneerde verloren jeugd. Al fladderend tussen cultuur en het goede leven verlangt Jep naar iets dat niet meer is. Iets dat verloren is gegaan en waarvan hij zich realiseert dat het ook niet meer terugkeert. Dit alles stemt Jep melancholisch en dat zul je als kijker weten ook.

Het gezicht van Servillo wordt met regelmaat in close-up getoond met twee ogen waar een onverwoestbaar verlangen uit spreekt. De grote schoonheid is dan ook moeilijk te vinden tussen alle pretenties en façades die zo alom vertegenwoordigd lijken. Maar wie gunt Jep na tweeënhalf uur nou niet een sprankje hoop of een vleugje schoonheid?

Eén gezicht zegt meer dan duizend woorden

Keer op keer laat Toni Servillo met zijn gezicht zien dat er achter die twee ogen een hele wereld schuil gaat. Een wereld die onuitspreekbaar en (vaak) in verval is, maar die altijd als ‘echt’ aanvoelt. Servillo is een acteur die niet per se tekst nodig heeft om iets dieps uit te drukken. De kijker kan het als het ware meevoelen.

De films van Sorrentino krijgen daardoor een extra laag en spanningsboog omdat je meer van het personage wilt weten. Het bijzondere daarbij is dat in elke genoemde film de personages ook nog eens totaal van elkaar verschillen. Alsof Sorrentino het gezicht van Servillo als canvas gebruikt waar je naar hartenlust iedere emotie op kunt projecteren.

Het eindresultaat is dat een blik op het gezicht van Servillo zó tot de verbeelding spreekt dat je er van kunt schrikken. Uiteindelijk blijken we allemaal mensen met dezelfde emoties, alleen is er niet altijd een spiegel voorhanden.